بررسی جامعه‌شناختی کارکرد اعتکاف در جامعه امروز ایران

Abstract

در دو دهة اخیر، اعتکاف از جمله مناسک عمومی و رسمی است که عرصه‌ای برای بررسی رویکرد متأخر به دین در ایران به‌شمار می‌آید. در این مطالعه، با رویکرد دورکیمی- وبری و با بهره‌گرفتن از دیدگاه‌های مارسل گوشه، به تحلیل گرایش به اعتکاف پرداخته شده است. دو سنخ اصلی اعتکاف از نظر کارکردی از یکدیگر متمایز شده‌اند. سنخ نخست اعتکاف را بستری برای بازگشت دینی به «خود» می‌داند. در این وجه، اعتکاف نقشی خودسازانه و معنویت‌گرایانه دارد. در سنخ دوم، اعتکاف کارکردی رسانه‌ای و هم‌زمان هویت‌بخش برای معتکفان دارد. با بررسی اعتکاف در بستر تحقق آن در جامعة ایران پساانقلابی می‌توان ادعا کرد فرایند تفکیک‌گذاری حوزه‌های اجتماعی از یکدیگر، که طی سال‌های پس از انقلاب رخ داده است، نزد دینداران با شکاف میان ارزش‌های اجتماعی و ارزش‌های حوزة دین (به‌مثابۀ یک حوزة مجزای اجتماعی) همراه بوده است. از سوی دیگر، یکپارچگی هویتی حاصل از انقلاب و دوران جنگ هشت‌ساله نیز طی این دوران از میان رفته است. می‌توان گفت اعتکاف تلاشی است برای شکل‌دادن به هویتی جدید؛ خواه در قالب مطالباتی فردگرایانه یا مطالباتی اجتماعی.