قواعد و ضرورت‌های نظام خانواده در ایران از خلال بروز تغییرات و نابهنجاری‌ها (با تأکید بر هم‌باشی به‌مثابۀ نوعی آسیب در خانواده)

Abstract

«هم‌باشی» وضعیتی آستانه‌ای است که تحت عنوان «ازدواج سفید» نمی‌گنجد؛ بلکه نشانة نوعی آسیب و نابهنجاری در نهاد خانوادة ایرانی است؛ نابهنجاری که کنشگران از سر اراده و به‌منظور نقض قواعد رسمی خانوادگی صورت می‌‌دهند. هدف اصلی در مقالۀ پیش‌رو، بررسی این آسیب و فهم قواعدی است که از خلال نقض آن توسط کنشگران، ضرورت آنها در حیات اجتماعی آشکار می‌شود. از‌این‌رو، پژوهش به روش اتنومتدولوژی و با تأکید بر وجه پدیدارشناسانة آن سامان یافته است. یافته‌های پژوهش بر نمونه‌ها در شهر تهران متمرکزند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که افراد در چنین شرایطی با دامن‌ زدن به نوعی نابهنجاری و سرپیچی از قواعد مرسوم و رایج در خانواده، مطابق میل خود و مبتنی‌بر آزادی فردی، شرایط متفاوتی را برای خود رقم زده‌اند؛ در‌حالی‌که قواعد ضروری حاکم بر خانواده، بر روابط آنها نیز تسری می‌یابد و درنهایت، خود را در قالب جدیدی آشکار می‌کند که در‌ظاهر ساختة افراد است، اما در‌واقع مضمر در ضمنی‌ترین سطوح خانوادگی است. بر‌این‌اساس، قواعد خانواده در ایران حتی با نقض توسط افراد در قالب هم‌باشی، نه‌تنها از‌میان نمی‌رود، بلکه در شکل‌هایی به‌ظاهر خودساخته، بیشتر تسری پیدا می‌کند. این اتفاق حاکی از بنیانی ضروری در پیچیده‌ترین ابعاد زندگی اجتماعی وابسته به نظم خانواده در ایران است که راه علاج را نیز فقط از خلال آن می‌توان جست.