ویژگی‌های جمعیتی-اجتماعی کودکان خیابانی و عوامل مرتبط با خیابانی‌شدن آن‌ها: مطالعة ارزیابی سریع وضعیت در کرمانشاه

Abstract

کودکان خیابانی در شهر کرمانشاه مانند کودکان بسیاری از مراکز استان‌های کشور به کار و زندگی می‌پردازند. برای ایجاد هر تغییری در وضعیت این کودکان نخست باید به ارزیابی این وضعیت و عوامل مرتبط با خیابانی‌شدن آن‌ها پرداخت. در این پژوهش کمی و کیفی، ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و کار کودکان خیابانی بررسی شده است. این پژوهش بخشی از مطالعة ارزیابی سریع در شش شهر کشور است که در سال 1395-1396 در دو فاز کیفی و کمی در شهر کرمانشاه انجام شد. در بخش کیفی با نمونه‌گیری هدفمند، 19 مصاحبة فردی با مطلعان کلیدی و 9 بحث گروهی با استفاده از پرسشنامه‌های نیمه‌ساختاریافته با کودکان خیابانی صورت گرفت. سپس در بخش کمی، پس از شناسایی 54 پاتوق خیابانی کار کودکان با استفاده از نمونه‌گیری زمان-مکان و پرسشنامه، اطلاعات 64 کودک خیابانی در پاتوق‌های کار کودکان در خیابان جمع‌آوری شد. به‌منظور تحلیل داده‌ها در بخش کیفی از تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد کودکان خیابانی شهر کرمانشاه عمدتاً پسر (2/92 درصد) و از نظر ترکیب ملیتی-قومی همگی ایرانی هستند که به سه قوم لک، کولی و کرد تعلق دارند. اغلب کودکان خیابانی (3/81 درصد) نزد خانواده و بستگان زندگی می‌کنند. حدود نیمی از این والدین طلاق گرفته‌اند (6/26 درصد) یا یکی از آن‌ها فوت شده‌ است (28 درصد). پدران بیشتر این کودکان بی‌سواد (3/20 درصد) یا کم‌سواد (7/79 درصد) هستند و حدود 78 درصد آن‌ها بیکارند. اعتیاد از مشکلات شایع میان خانواده‌های این کودکان است و حدود 70 درصد پدران، مصرف‌کنندة فعلی یا قبلی مواد بوده‌اند. همچنین حدود 60 درصد کودکان تحصیل نمی‌کنند و بیشتر به مشاغل خرد مانند دست‌فروشی (86 درصد) می‌پردازند، اما حدود 36 درصد آنان به جمع‌آوری ضایعات مشغول‌اند. مهم‌ترین دلیل کارکردن کودکان، کمک به معیشت خانواده (70 درصد)، اجبار خانواده (68 درصد) و بی‌سرپرستی (14 درصد) است. این کودکان در معرض مشکلات متعددی در خیابان قرار دارند که شایع‌ترین آن تحمل سرما و گرمای شدید، گرسنگی و توهین و کتک‌خوردن از مأموران و مردم است. کودکان خیابانی کرمانشاه به خانواده‌هایی با شرایط بسیار نامطلوب اجتماعی-اقتصادی تعلق دارند. توجه به نیازهای اولیه و ضروری این خانواده‌ها و کاهش و کنترل وضعیت اعتیاد و بیکاری سرپرستان خانواده، برای کاهش کار کودکان در خیابان ضروری به‌نظر می‌رسد. به‌علاوه وجود مراکزی که کودکان در طول روز برای استفاده از غذای گرم و محافظت از سرما به آن مراجعه کنند، همچنین ممانعت از برخوردهای نامطلوب مأموران جمع‌آوری با کودکان از موارد لازم برای بهبود شرایط کودکان خیابانی است.