دین در جامعۀ بازار

Abstract

پرسش اصلی مقاله این است که در جامعۀ بازاری‌شدۀ معاصر، چه امکان‌هایی فرا‌روی دین قرار دارد؟ به‌عبارت دیگر، آیا دین در یک زمینۀ اجتماعی نولیبرال که ناظر به تسلط منطق و اقتصاد بازار بر همۀ قلمروهای اجتماعی است به شکل متفاوتی تنظیم می‌شود؟<br /> در این نوشتار، توصیفی – تحلیلی، برای بررسی اثرات نولیبرالیسم بر قلمرو دینی و واکنش‌های دین به هجوم نیروهای بازار، از روش اسنادی استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که در نظام اقتصادی و اجتماعی مبتنی بر منطق بازار آزاد، رابطۀ دین و دولت تغییر می‌کند و ممکن است دین، براساس تنظیم‌های بازار، تغییر صورت پیدا کند. در سطح جهانی، برخی از امکان‌های رابطۀ دین و نولیبرالیسم به این قرار است: بازشکل‌گیری دین از طریق مصرف‌گرایی، ابراز وجود کُنش‌گران (جنبش‌های‌) دینی جدید یا نادیده‌گرفته‌شده؛ محافظه‌کار یا سنت‌گراشدن دین؛ تضعیف نقش انتقادی دین (خاصه از حیث ارائۀ نقد اخلاقی)؛ کالایی‌شدن انسان و تهی‌شدن جامعه از ارزش‌های طبیعی و انسانی. در ایران نیز ترکیب نولیبرالیسم اقتصادی و محافظه‌کاری سیاسی از دوران پس از جنگ، تقلیل پدیده‌های اجتماعی به الگوی خاصی از اقتصاد (رهاکردن امر اجتماعی) و دفاع از اقتصاد بازار در یک زمینۀ دینی - استفادۀ ابزاری از دین و استفادۀ انحصاری و رانتی از اقتصاد - نوعی بورژوازیِ جدید در جامعۀ ما پدید آورده است.