تعهد اجتماعی؛ مفهومی جدید در عرصه علوم اجتماعی یا معنایی کهن در تاریخ اندیشه بشری

Abstract

تعریف، مرزبندی و بررسی دقیق مفاهیم، از ضروریات علم است. یکی از مفاهیم مهم در ادبیات جامعه‌شناختی که دچار فقر مفهومی می‌باشد، «تعهد اجتماعی» است. این در حالی است که تعهد اجتماعی، معنایی کهن در اندیشه بشری دارد. یکی از حوزه‌هایی که به این مفهوم پرداخته، «علم اخلاق» است. در این نوشتار با روش مطالعه اسنادی و نقد عقلانی، به بررسی کتاب‌های <em>جامع‌السعادات</em><em>، </em><em>معراج‌السعاده </em><em>و </em><em>المقامات‌العلیه در علم اخلاق</em> که از کتب اصلی اخلاقی‌اند، پرداخته‌ شده است. در این بررسی، 51 مؤلفه برای تعهد اجتماعی استخراج شد که در نهایت، در 4 بعد اصلی مقوله‌بندی شده‌اند. این ابعاد بر اساس عمق، دارای ترتیب‌اند. بُعد اول که «خوش‌برخوردی» است، سطحی‌تر از سایر ابعاد است؛ یعنی شخص می‌تواند این بُعد را داشته باشد اما فاقد سایر ابعاد و به‌تبع آن فاقد تعهد اجتماعی باشد. بُعد دیگر «روراست‌بودن» است؛ یعنی شخص علاوه بر خوش‌برخوردی، باید روراست هم باشد. در بُعد «خیرخواهی» ـ که سومین بُعد است ـ شخص علاوه بر خوش‌برخوردی و روراستی، باید خیرخواه نیز باشد و بالاخره بُعد چهارم که عمیق‌ترین درجه را در خلق تعهد اجتماعی دارا است، «پایداری بر خوبی‌ها» و حفاظت از ارزش‌هاست. اگر کسی این 4 بُعد را داشته باشد، می‌توان گفت: «متعهد است».