تصویر زندگیِ پس‌از مرگ در فلسفه، ابن‌سینا

Abstract

ابن‌سینا به معاد روحانی و جسمانی اعتقاد دارد، ولی صرفاً به بررسی فلسفی معاد روحانی می‌پردازد و معاد جسمانی را به دین واگذار می‌کند. تصویری که او از معاد روحانی به دست می‌دهد بر فیلسوفانِ پس‌از او بسیار اثرگذار بوده است. روش کار او چنین است که ابتدا به ذکر پنج اصل درباره¬ی قوای نفس و رابطه¬ی آنها با لذّت و الم هر یک می‌پردازد و آن‌گاه این پنج اصل را در مورد نفس ناطقه پیاده می‌کند. علّتْ آن است که بر اساس نفس‌شناسی او ذات نفس عقل است و حواسّ ظاهر و باطن به علّت تعلّق نفس به بدن تحقّق دارند و به همین علّت بعد از مرگ که بدن وجود ندارد حواسّ ظاهر و باطن نیز معدوم‌اند و هر گونه معاد روحانی مربوط به قوّه¬ی ناطقه خواهد بود. او افراد بشر را با توجّه به جنبه¬ی نظری و ملکات عملی و همچنین مقصّر یا معاند بودن تقسیم می‌کند و وضعیّت هر یک را در زندگی بعدی مورد بررسی قرار می‌دهد. بخشی از مباحث او نیز به وضعیّت عدّه‌ای که وی از آنها با تعابیری چون «نفوس بُله» و «نفوس ساده» یاد کرده اختصاص دارد. از نظر او عذابِ ناشی از جنبه¬ی نظریِ نفس دائمی است، ولی عذابِ ناشی از ملکات رذیله دائمی نیست و به پایان می‌رسد.