توحید صفاتی و بساطت ذات واجب تعالی از دیدگاه علامه طباطبایی

Abstract

حکما، به ویژه صدرالمتألهین، بر نظریۀ «تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات واجب تعالی» تأکید می­کنند. این در حالی است که عرفا حمل صفات واجب را متأخر از مقام ذات دانسته و ذات واجب را مقام «لا اسم له و لا رسم له» می­دانند. علامه طباطبایی در کتاب <em>نهایة الحکمة</em> قول به تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات واجب را پذیرفته است، در حالی که در<em> تفسیر المیزان</em>، <em>مهرتابان</em> و <em>رسائل توحیدیه</em> قائل به نفی کثرت مفهومی از مقام ذات و تأخر صفات واجب از مقام ذات گردیده است. ما در این مقاله نشان خواهیم داد که لازمۀ نظریۀ «تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات واجب تعالی» ترکیب واجب تعالی از وجود و عدم خواهد بود و نظر صحیح در این باب همان «نفی کثرت مفهومی صفات در مقام ذات، و تأخر صفات واجب از مقام ذات» است. و در انتها نیز با استفاده از حمل حقیقه و رقیقه و تمایز آن با حمل شایع، وجه جمعی برای سازگاری هر دو نظر علامه طباطبایی در <em>نهایة الحکمة</em> و <em>تفسیر المیزان</em> پیشنهاد خواهیم نمود.