نقضِ «نقض موضوع»

Abstract

در کتاب‌های منطق اسلامیِ دورۀ معاصر، «نقض موضوع» را قاعده‌ای برشمرده‌اند که بر پایۀ آن می‌توان از یک گزارۀ کلّیِ صادق، گزارۀ صادق دیگری را به دست آورد که موضوع‌اش نقیض موضوع گزارۀ نخستین باشد و کمّ و کیف‌اش نیز دگرگون شده باشد. بنابراین، با کاربست این قاعده بر موجَبی کلّی مانند «هر الف ب است» سالبی جزئی همچون «برخی از نه‌ـ‌الف ب نیست» به دست می‌آید. در این جستار، امّا، نمایان خواهد شد که همواره چنین نیست، بل‌که گاه نتیجه نیز مانند مقدّمه، موجبی کلّی مثل «هر نه‌ـ‌الف ب است» از آب درمی‌آید؛ و آن هنگامی است کهموضوع گزارۀ اصلی اخصّ مطلق از محمول، و محمول برابر با عام‌ترین مفهوم کلّی باشد. بدین سان آشکار خواهد شد که قاعدۀ نقض موضوع کلّیت ندارد و تخصیص‌بَردار است.