تحلیل مضمونی نقش‌مایه‌ی درخت زندگی و تزیینات وابسته به آن در مدرسه‌ی یاقوتیه

Abstract

ساخت مدارس در دوره‌ی سلجوقیان، مورد توجه حاکمان و مردم آناتولی بوده و در زمان ایلخانان نیز، این سنت به تبعیت از سلاجقه ادامه می‌یابد. آنچه که مدارس سلجوقی-ایلخانی را از دیگر مدارس تفکیک می‌کند، سردر ورودی می‌باشد. یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های این مدارس، مدرسه یاقوتیه واقع در شهر ارزروم می‌باشد. مهم‌ترین نقش‌مایه‌ی به‌کار رفته بر سردر این مدرسه، نقش‌برجسته درخت زندگی به همراه عقاب دوسر و دو شیر متقارن در طرفین درخت زندگی می‌باشد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل نقش‌مایه‌ی درخت زندگی، و همچنین عقاب دوسر و شیر می‌باشد که به عنوان دو عنصر جدایی ناپذیر در کنار درخت زندگی دیده می‌شوند. پژوهش پیش رو تلاش دارد، ضمن تبیین اهمیت جایگاه نقش‌مایه‌های مذکور، به شناسایی و معرفی یکی از بناهای کمتر شناخته شده دوره ایلخانی و مهمترین تزیینات بکاررفته در آن بپردازد. از آنجا که یکی از مهمترین ویژگی‌های معماری سلجوقی-ایلخانی در آناتولی، استفاده از عناصر تزیینی در معماری و بویژه تزیینات سردر بوده، بررسی این نقوش می تواند امکان جدیدی را برای شناخت هنر این دوره و ارتباط آن با موضوعات فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی و سیاسی را فراهم سازد. سوالات اصلی پژوهش عبارتند از: این نقش‌مایه‌‌ها دارای چه مفاهیمی هستند؟ آیا این نقش‌مایه‌ها با کارکرد بنا ارتباطی دارند؟ بکارگیری این عناصر تزیینی متاثر از کدام باورها و آیین‌ها می‌تواند باشد؟ نتایج نشانگر آنست که تزیینات به‌کار رفته در سردر این مدرسه، تحت تاثیر شمنیسم و در ادامه سنتهای هنری سلجوقیان شکل گرفته‌اند. مقاله‌ی پیش رو به روش توصیفی-تحلیلی و نیز به روش کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی صورت گرفته است.