بررسی تطبیقی تذهیب آثار ادبی دوره تیموری و صفوی (شاهنامه بایسنقری و شاهنامه شاه تهماسبی)

Abstract

نقوش تزیینی از اواخر قرن هفتم ه.ق. توسط نگارگران ایرانی به شکل متفاوتی در کتب‌ ادبی مصور به کار رفت. این شیوه جدید تذهیب طی قرن نهم ه.ق. تحت تأثیر تیموریان به تدریج فراگیر شد. تذهیب به کار رفته در مهمترین نسخ ادبی قرن نهم و دهم شاهنامه‌ بایسنقری و شاه‌تهماسب نیز نشانگر پیوندهای هنر کتاب‌آرایی میان دو دوره است و وجوه ممیزه آنها زمینه خوبی برای مطالعه ایجاد می‌کند. در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به روش توصیفی- تطبیقی به مقایسه و تطبیق دو اثر پرداخته شد و هدف از انجام آن بررسی و تطبیق تذهیب‌های دو شاهنامه از دو دوره تیموری و صفوی است. اینکه چگونه مذهبان صفوی با اساس قرار دادن دستاوردهای تیموریان تحول بی نظیری در ایجاد تنوع و تکامل هر چه بیشتر نقوش در تلاش هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در تذهیب شاهنامه بایسنقری نقوش ختایی و اسلیمی در قاب‌های جداگانه بکار رفته‌اند و نقوش اسلیمی در حاشیه نقش قالب گونه دارد. رنگ غالب لاجورد و طلایی می‌باشد. در تذهیب شاهنامه شاه‌تهماسبی نقوش ختایی و اسلیمی از تنوع بیشتری برخوردار شد و نقوش ختایی و اسلیمی در کنار هم و همراه با پیچش‌های منظم به کار رفته‌اند. رنگ غالب در این اثر نیز لاجوردی و طلایی است و کاربرد رنگ‌هایی مانند قرمز و سیاه افزایش یافته است. تزیینات درون متنی در مقایسه با شاهنامه بایسنقری جزییات بیشتری داشته و جدول‌کشی آن مفصل‌تر است. بطور کلی تذهیب‌های شاهنامه شاه‌تهماسبی با وجود متأثر بودن از دوره‌های قبل از نقوش ظریف‌تر و قالب‌های متنوع‌تر برخوردار است.