بررسی نقوش منسوجات قرون اولیه اسلامی

Abstract

هدف اصلی این پژوهش، بررسی و مطالعه نقوش به‌کاررفته در منسوجات قرون اولیه اسلام از قرن اول تا اواخر دوران سلجوقی است. ضمن اینکه نگارندگان به تأثیرپذیری نقش‌مایه‌های بافته‌شده روی پارچه‌ها از آیین نوین اسلام و ایران قبل از اسلام در دوره مهمی از تاریخ، یعنی زمان تداخل آیین اسلام با فرهنگ باستانی این سرزمین توجه کرده‌اند. در این دوران، هنرمندان ایرانی اصالت خویش را در به‌کارگیری نقش‌مایه‌های باستانی ایران بر مصنوعات حفظ کردند و به‌گرمی پذیرای اسلام و فرهنگ اسلامی شدند. ازاین‌رو، در منسوجات این دوران نیز شاهد روند پیشرفت و تکامل پارچه‌بافی ساسانی با مضامین مشابه و استفاده از نقوش ظریف‌تر با جزئیات بیشتر هستیم که به دیدگاه هنر اسلامی در باب پرکردن فضاهای خالی جامه عمل می‌پوشاند. بنابراین، در این مقاله سعی شده است انواع نقش‌مایه‌های بافته‌شده روی پارچه‌ها تقسیم‌بندی و بررسی شود و میزان تأثیر و تأثر نقش‌مایه‌های قبل و پس از اسلام به‌دقت مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. روش این تحقیق، اسنادی است. نتایج نشان می‌دهد نقش‌مایه‌های حیوانی و گیاهی روی پارچه‌های مورد بحث اغلب، متأثر از هنر و باورهای ساسانیان است و وجه تمایز آن‌ها با منسوجات ساسانی، پرداختن به ‌برخی ریزه‌کاری‌ها و نقوش‌ جزئی و پرکننده، ضمن القای مفاهیم عمیق عرفانی- اسلامی با به‌کارگیری خط‌نگاره‌هاست.