بررسی مقوله‌های طبقه‌بندی خاص مدارک و ارائه طرح طبقه‌بندی پایان‌نامه‌ها با تأکید بر پرسش‌های WH

Abstract

این پژوهش با هدف بررسی مقوله‌های خاص مدارک و همچنین بررسی کاربرد پرسش‌های پنج‌گانه WH برای دستیابی به طرح و روشی برای طبقه‌بندی پایان‌نامه‌ها انجام‌ شده است. به این منظور از عناصر کتاب‌شناختی و فراداده‌ای که در سازمان‌دهی پایان‌نامه‌ها بکار می‌روند به‌عنوان مقوله‌هایی برای پاسخ به پرسش‌های WH استفاده کرده است. در این پژوهش مرور طبقه‌بندی‌‌های موجود به روش سندی و کتابخانه‌ای صورت گرفته است و بررسی مقوله‌های موردنظر برای طبقه‌بندی پایان‌نامه‌ها و مطابقت آن‌ها با عناصر فراداده‌ای و کتاب‌شناختی نیز از طریق پیمایش تطبیقی انجام‌ شده است.مرور طرح‌های طبقه‌بندی مدارک نشان داد که بسیاری از کتابداران برای سازمان‌دهی مجموعه‌هایشان دست به ارائه طرح‌های جدیدی زده‌اند. نمونه این طرح‌ها برای انواع قالب‌های منابع اطلاعاتی ازجمله منابع موسیقایی، منابع آرشیوی، اشیای موزه‌ای و هنری، نقشه‌ها، منابع ثبت اختراع، پیایندها و امثال آن ارائه‌ شده است. هم‌چنین طرح‌های متنوعی با توجه به ژانر و حوزه‌های موضوعی مختلف ارائه‌ شده است که حوزه‌های ادبیات و انواع داستان و قوانین ازجمله آن است. بر اساس یافته‌های پژوهش در خصوص طبقه‌بندی پایان‌نامه‌ها، 9 مقوله برای پاسخ به پرسش «چه کسی؟»، 7 مقوله برای پاسخ به پرسش «چه چیزی؟» و برای پاسخ به هرکدام از پرسش‌های «کجا؟»، «چه زمانی؟» و «چرا؟» 2 مقوله تعیین شد که جمعاً 22 مقوله برای پاسخ به پرسش‌های پنج‌گانه WH حاصل شده است. مقوله‌ها با عناصر فراداده‌ای و کتاب‌شناختی در بلوک‌ها و نواحی توصیف مقایسه شدند. بلوک‌ها و فیلدهای یونی‌مارکی مورداستفاده برای طبقه‌بندی پایان‌نامه‌ها شامل: 32 فیلد در ۴ بلوک اطلاعات توصیفی، یادداشت‌ها، تجزیه‌و‌تحلیل موضوعی و مسئولیت معنوی اثر هستند که برای پاسخ به هر پرسش با توجه به مقوله موردنظر کاربرد دارند.یافته‌های پژوهش نشان داد که با وجود رده‌بندی‌های مرسوم مدارک در کتابخانه‌ها، کتابداران ایجاد طرح‌های جدید را برای انواع قالب‌ها و همچنین حوزه‌های موضوعی و ژانرها لازم دانسته‌اند. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از بررسی طرح طبقه‌بندی پایان‌نامه‌ها با تأکید بر پرسش‌های پنج‌گانه WH، عناصر کتاب‌شناختی و فراداده‌ای که در سازمان‌دهی پایان‌نامه‌ها نقش مهمی ایفا می‌کنند می‌توانند به این پرسش‌ها پاسخ دهند و به‌عنوان مقوله‌های طبقه‌بندی پایان‌نامه‌ها مطرح شوند و با این رویکرد، پایان‌‌نامه‌ها در مرحله سازمان‌دهی و ورود اطلاعات در نرم‌افزار، طبقه‌بندی‌شده و در دسترس کتابداران و کاربران قرار می‌گیرند.