سیر کاربرد و جلوه‌های ادبیِ دو واژۀ معمار و معماری (در شعر کلاسیک فارسی از آغاز تا جامی)

Abstract

معماری رابطۀ استواری با ادبیات و هنرهای زیبا دارد. بی­تردید همان طور که شعر به عنوان بخش عظیمی از ادبیات ایران، نقش و تأثیر بسزایی در معماری سنتی ایران ایفا کرده است، متقابلاً هنر معماری نیز در ادب پارسی جایگاه ویژه­ای دارد؛ در این مقاله به بررسی و کاربرد ادبی واژه‌های «معمار و معماری» در شعر پرداخته شده است. این تحقیق به شیوۀ نظری و کمی، دیوان شعرای کلاسیک فارسی از هزار سال پیش تا جامی را جامعه­ی آماری خود قرار داده و پاسخ این پرسش را تبیین می­­کند؛ که آیا واژه­های معمار و معماری در شعر پارسی کاربردی داشته و شیوه­ کاربرد و قدمت آن به چه دوره­ای برمی­گردد­؟ توجّه شعرا به ساخت ترکیب­های تشبیهی و استعاری، نمادها و سایر صورخیال از دو واژه مورد بحث این حقیقت را تبیین می­سازد که هنر معماری چون رکنی استوار در اتحاد و پیوند خود با سایر ارکان، تمدن و فرهنگ ایرانی را ساخته و پی‌ریزی کرده­است. یافتن این واژه­ها در شعر از قدمت این هنر فنی نیز حکایت دارد و در شناخت و بازشناسی و بازنشانی معادل­های کهن معمار ـ که واژه­ای عربی است ـ معادل­های فارسی آن مانند مهندس(engineer) معرب اندازه­گیرنده و اندازیار، سازنده و استاد را پیشنهاد کند.