سیر تقاضای معاش در شعر شاعران مدّاح با تکیه‌بر نسبت تکدی‌‌گری به انوری

Abstract

مدح، سنتی رایج در میان شاعران فارسی‌‌‌‌زبان و ازجمله راه‌‌‌‌های امرار معاش بوده‌‌‌‌است. انوری در کنار قصاید مدحی، قطعه‌‌‌‌های تقاضای گاه حقیرانه و در‌‌عین‌‌حال زیبایی نیز سروده‌‌‌‌است. به‌‌دلیل این تقاضاها از میان صدها شاعر، بعضی از پژوهشگران فقط او را متکدّی دانسته‌‌‌‌اند. برای معلوم‌‌کردن صحّت و سقم این نسبت، تقاضاهای برخی از شاعران را بررسی کرده‌‌‌‌ایم و مشخص شد عواملی چون: عدم‌‌امنیّت شغلی، دشواری شرایط شاعر‌‌شدن، امساک ممدوحان از دادن صله، احتیاج شاعران و اهمیّت مدح برای ممدوحان باعث شده‌‌‌‌است مدیحه‌‌‌‌سرایی و به‌‌تبع آن تقاضاسرایی هرروز رایج‌‌‌‌تر شود. بی‌‌ثباتی موقعیّت سیاسی از دورۀ سنجر و برکیارق‌‌‌‌بن‌‌‌‌ملکشاه و از‌‌دست‌‌رفتن ثبات شغلی و درآمد شاعران، سبب شده تا آن‌‌‌‌ها در این برهه از تاریخ نسبت‌‌به دوره‌‌‌‌های قبل تقاضای چیزهای کم‌‌‌‌بها‌‌‌‌تر کنند. همچنین دریافتیم که اشعاری از انوری که تکدّی خوانده شده، مشابهات زیادی در دیوان‌‌‌‌های شاعران دیگر دارد؛ از‌‌این‌‌‌‌رو دادن عنوان تکدی‌‌‌‌گری تنها به انوری عادلانه نیست. موارد زیر را می‌‌‌‌توان عاملِ دادن این نسبت به انوری دانست: اقرار انوری به اینکه «گدایی شریعت شُعر‌‌‌‌است» و معروف‌‌شدن او به‌‌عنوان یکی از سه پیغمبر شعر باعث شده محقّقانی که او را در این پایه نمی‌‌‌‌دیدند، عیب‌‌‌‌هایش را بیشتر آشکار کنند.