تحلیل نشانه‌‌‌‌شناسی معشوق در شعر شاملو براساس نظریۀ مایکل ریفاتر مطالعۀ موردی: شعر «سرود آن‌‌کس که از کوچه به خانه بازمی‌‌‌‌گردد»

Abstract

نظریۀ نشانه‌‌‌‌شناسی شعر مایکل ریفاتر، از نظریه‌‌‌‌های خواننده‌‌‌‌محور سدۀ بیستم اروپاست که در تحلیل شعر‌‌‌‌های اروپایی بسیار تأثیرگذار بوده‌‌است. در پژوهش حاضر با بهره‌‌‌‌گیری از نظریۀ مذکور، موضوع معشوق در نمونه‌‌‌‌ای از شعر معاصر -از شاملو- بررسی شده‌‌است. پژوهشگران پس از خوانش اکتشافی، با بهره‌‌‌‌گیری از توانش ادبی به خوانش پس‌‌‌‌کنشانۀ شعر پرداخته‌‌‌‌اند. انباشت‌‌‌‌هایی با معنابن‌‌‌‌های «فرزند» و «معشوق»، اندیشۀ غالب شعر را نشان‌‌داد. از بررسی منظومه‌‌‌‌های توصیفی با هسته‌‌‌‌های «تولد»، «معشوق» و «خانه» و رابطۀ این انگاره‌‌‌‌های بنیادین با انباشت‌‌‌‌ها، جمله‌‌‌‌های حدسی در قالب هیپوگرام حاصل شد. ماتریس ساختاری شعر که دربرگیرندۀ ویژگی‌‌‌‌های خاص معشوق شعر شاملو است، به این ترتیب است: امید به آینده‌‌‌‌ای پربار -اشتیاق صادقانۀ معشوق- معشوق نخستین خوانندۀ نوسروده‌‌‌‌های شاعر -حضور حقیقی معشوق انگیزۀ سرایش شاعر- تشویق معشوق از شاعر -معشوق پناهگاه شاعر- ناگزیری مردم از پذیرش شعرهای سپید شاعر. ویژگی‌‌‌‌های خاص معشوق در شعر شاملو از راه بررسی نشانه‌‌‌‌شناختی را می‌‌‌‌توان این‌‌‌‌گونه برشمرد: جلوۀ انسانی دارد، حقیقی است، دارای هویت فردی، یگانه، زمینی و در دسترس است. همچنین هم‌‌‌‌پا، هم‌‌‌‌راه، پناه، قابل‌‌اعتماد، کنش‌‌‌‌ور و انگیزۀ سرایش شـاعر است. پاره‌‌‌‌‌‌ای از زندگی واقعی اوست. دوست دارد و دوست داشته‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌شود.