سیر اعتلایی در داستان «گنبد سیاه» نظامی گنجه‌‌‌ای

Abstract

نظامی ‌‌گنجه‌‌ای ازجمله منظومه‌سرایان برجستۀ ادبیات فارسی است که تأثیر شیوۀ داستان‌سرایی‌اش بر شاعران پس از او کاملاً مشهود است. هفت‌پیکر نظامی گنجه‌ای، چهارمین اثر برجستۀ اوست. وی در این اثر ازطریق داستانک‌‌های رمزی، سیر اعتلایی انسان را در قالب داستان بیان می‌‌کند. «سفر» یکی از مضمون‌های رایج در داستان‌های عرفانی است که در آن سالک طی مناسکی با خلع لباس بشری، از حضیض نفس به اوج قطب نورانی‌‌اش دست می‌‌یابد. گنبد سیاه اولین داستان برجستۀ این اثر ادبی است که در این داستان، سالک در پی یافتن علت سیاه‌پوشی مسافر سیاه‌پوش، مشتهیات دنیوی را رها می‌کند و برای دریافت پاسخ سؤال خود، سفری را آغاز کند. البته این سفر برخلاف پژوهش‌‌های پیشین، نه‌تنها نقشی در سقوط شخصیتی او ندارد، بلکه سالک با صعود به آسمان به دیدار معشوق ازلی نائل می‌شود؛ بنابراین این ضرورت ایجاب می‌کند تا ضمن اشاره به سیر اعتلایی سالک در این سفر، به روش تحلیلی و تفسیر داستان براساس مبانی عرفانی، به چگونگی دست‌یابی او به این مقامات و دلیل اصلی سیاه‌پوشی مردم شهر مدهوشان پاسخ دهیم.