سیب فریب (پژوهشی در بارۀ بازتاب میوۀ ممنوعه در شعر امروز)

Abstract

سروده‌های شاعران جز این‌که آینة ذهن و ذوق هنری و ادبی پدیدآورندگان خودند، آینة آموخته‌ها و دانسته‌های گوناگون آنان نیز هستند. و بازتاب هرچند فشرده و گذرای همین آموخته‌ها و دانسته‌هاست که آثار ادبی را از داده‌های گوناگون تاریخی، اساطیری، جامعه‌شناختی و ... سرشار می‌سازد. این داده‌ها خاستگاه‌های گوناگونی دارند که یکی از زاینده‌ترین آن‌ها داستان‌های اساطیری و تاریخی است؛ به‌ویژه داستان‌های پیامبران و قهرمانان. از میان داستان‌های پیامبران نیز داستان آدم و حوا به‌ویژه داستان میوة ممنوع از دیرباز در سروده‌های شاعران بازتاب گسترده‌ای داشته؛ در این پژوهش به شیوۀ توصیفی و تحلیلی کوشیده‌ایم به این پرسش‌ها پاسخ دهیم که این داستان در شعر امروز چه بازتابی، چه دگرگونی‌هایی، و چه کارکرهایی داشته است و به این نتیجه رسیده‌ایم که این داستان در غزل امروز هم بسامدی بیشتر یافته و هم حال و هوایی تازه‌تر. برجسته‌ترین تازگی آن نیز جا‌به‌جایی میو‌ة ممنوع از گندم به سیب است و این جابه‌جایی بی‌گمان پی‌آمد آشنایی شاعران امروز با ادبیات فرنگ است. از ره‌آوردهای این جابه‌جایی نیز کارکردهای نمادین تازة سیب است که نماد عشق، مهربانی، فریب، وسوسه، گناه و ... است.