نظام گفتمانی تمبرهای دهه 50 از دیدگاه نشانه شناسی کاربردی برمبنای رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی ون لیوون

Abstract

تحلیل گفتمان انتقادی، پیوندِ میانِ زبان، قدرت و ایدئولوژی را به وسیلة کشف ساختارها یا مؤلفه‌های گفتمان‌مدار نمایان می‌سازد. پژوهش حاضر، با هدفِ کشفِ لایه‌های پنهانیِ معانی تمبرهای پیش و پس از انقلاب در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی به انجام رسیده‌است. تحلیل‌گر این پژوهش با بررسی متن‌های تصویری نوشتاری می‌کوشد تا دریابد چگونه تمبرها زبان را به عنوان فرهنگ بدیهی، طبیعی و اجتناب ناپذیر به تصویر می‌کشند و کارکردهای متفاوت گفتمانی، اجتماعی و فرهنگی آن‌ها را بررسی می‌نماید. بنابراین 78 نمونه (39 تمبر پیش از انقلاب و 39 تمبر پس از انقلاب) از تمبرهای دهة 50 (1360-1350ه.ش) با بهره‌گیری از مؤلفه‌های جامعه‌شناختی-معنایی الگوی ون لیوون به صورت کیفی و کمی تجزیه تحلیل شدند. تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که ایدئولوژی حاکم بر اذهان طراحان، صاحبان اندیشه و حاکمان هر دو دوره با بهره‌گیری از مؤلفه‌های گفتمان‌مدار همچون تشخص‌بخشی، فردارجاعی، مکان‌مداری، ابزارمداری، منفعل‌سازی، کمرنگ‌سازی، پنهان‌سازی و موارد مشابه در متون بازنمایی می‌شوند. با این وجود، تجزیه و تحلیل داده‌های آماری هم درستی این یافته‌ها را تأیید کردند. همچنین مؤلفه‌های گفتمان‌مدار با ایدئولوژی و روابط قدرت در تعامل تنگاتنگ هستند و رابطة دوسویه با هم دارند که با بررسی این ساخت‌ها در متن‌ها و نهادهای اجتماعی قابلِ تبیین است.