دیگری و نقش آن در گفتمان مولانا

Abstract

«دیگری»، از موضوعات مهمِ طرح‌شده در حوزه­های مطالعات فرهنگی، فلسفی، انسان­شناختی و نشانه- معناشناسی است. یکی از مبحث‌های اصلی گفتمانِ عرفانیِ شرق، «دیگری» است و اصولاً در تمام عرفان مسألۀ مهم، نگاه کردن از منظر «دیگری» است. مسألۀ «دیگری»، از ویژگی­های شاخص گفتمان عرفانی و فرهنگی مولانا نیز به شمار می­آید. در گفتمان مولانا، دیگری در کارکردهای مختلفِ گفتمانی نمود می­یابد و پیوسته تعاملی میان دیگری و من برقرار می­شود. مسألۀ مهم این است که این تعامل، چگونه تحقق می­یابد و چه­ طور در شکل­دهی به معنا دخالت می­کند. بر­اساس این، پرسش اصلیِ پژوهشِ حاضر این است که چگونه و بر ­اساس کدام کارکردهای گفتمانی، تعامل میان دیگری و من تحقق می‌پذیرد و این تعامل در قالب چه گفتمانی طرح و نمایه می­گردد. در ­واقع، هدف مقاله، تبیین ویژگی­های نظام «دیگرمحور» و چگونگی تحقق آن، در دو نمونه از غزل­های مولانا و بررسی نقش آن در شکل­ دهی به فضاهای فرهنگی و ارزشی است. فرضیۀ پژوهش از این قرار است که در غزل مولانا «دیگری» حضوری متمرکز دارد و مرکز انرژی­­ها است. هر چند این وجه متمرکز، در فرایندی تطبیقی حضور خود را به صورت متکثّر به تمام فضا تسرّی می­دهد و با ارتقای پایگاه حضوری من، ابژه­ها و سوژه­ها، وضعیتی استعلایی را رقم می­زند. این وضعیت، برآیند حضور بنیادی دیگریِ دیگری­ها (فرامن) است که همۀ عوامل گفتمانی در پیوند با او معنا و ارزش می­یابند.