چارچوب‌های نحویِ و کارکردهای کلامی تقابل واژگانی در زبان فارسی

Abstract

در انگارۀ نظری جونز (Jones, 2002)، کارکردهای کلامی گوناگونی برای تقابل واژگانی در نظر گرفته شده و پژوهش­ در زبان‌های مختلف و از جمله زبان فارسی نمایان­گر آن است که با وجود برخی تفاوت‌ها، بیشترِ زبان‌ها در پیاده‌سازی الگوهای کلامی تقابل از الگوهای کم و بیش مشابهی بهره می‌گیرند. پیکره پژوهش، مشتمل بر 4000 جملۀ فارسی است که جفت‌واژه‌های متقابل دارند. این جمله­ ها از متن­های نوشتاری، گفتاری و همچنین متن­های موجود در فضای مجازی استخراج شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که کارکرد کلامی هم‌پایه، بیشترین سهم را در میان کارکردهای کلامی دارد و کارکردهای کلامیِ منفی‌ساز، انتقالی، اصطلاحی، کمکی و تفضیلی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. همچنین مشخص شد که میان برخی چارچوب‌های نحوی و کارکردهای کلامی نوعی ارتباط معنی‌دار وجود دارد، برای نمونه، چارچوب نحوی X و Y در الگوی کلامی هم‌پایه از بسامد بسیار بالایی برخودار است. از سوی دیگر، مشخص شد که میان ماهیت معنایی برخی جفت واژه­ها با بسامد آن­ها در برخی ژانرها ارتباط وجود دارد. برای مثال، در پیکره مطالعه حاضر مشاهده شد که جفت‌واژۀ متقابلِ «واقعی-مجازی» صرفاً در متون مجازی به کار رفته­است. این گونه یافته‌ها، به پژوهشگران زبان‌شناسی پیکره­ای، کمک می‌کنند تا بتوانند با تکیه بر برخی جفت‌واژه‌های متقابل، ژانر پیکره‌های مختلف را پیش‌بینی کنند.