معین شدگی در زبان فارسی و شکل گیری ساخت کامل و التزامی

Abstract

«معین ­­­­­شدگی»، از جمله رایج ­ترین نمونه­ های دستوری­­ شدگی در بیشتر زبان­ها است. این واژة تخصصی، گونه­ای از فعل­ های واژگانی را در بر می­گیرد که در برخی کاربردهایشان، نقش فعل معین را بر عهده­ دارند. در زبان فارسی نیز، بیشتر فعل­هایی که امروزه نقش کمکی دارند، پیش از پیدایش فارسی دری، اغلب فعلِ واژگانی بوده و یکی از کاربرد دوگانة آن­ها به مثابه فعل معین، نتیجه فرایندِ معین­شدگی ­است. از این رو، در مقالة حاضر برآنیم تا روندِ تحولِ سه فعل «استیدن»، «باشیدن» و «بودن» -که در فارسی امروز به ترتیب در ساخت ماضی نقلی، ماضی التزامی و ماضی بعید به کار می­روند، را مورد بررسی قرار دهیم. بر این مبنا، در پی بررسی پاسخ­گویی به این پرسش هستیم که آیا این گونه فعل­ها، از ابتدای پیدایش و کاربردشان در فارسی باستان، نقش کمکی داشته ­اند و یا اینکه نقش آن­ها به عنوان فعل کمکی در ساختار­های اشاره­شده، پیامدِ معین­شدگی این افعال­، در دوره­های زبانی پسین است. بر این مبنا، ناگزیر شدیم چگونگیِ انتقالِ مفاهیم ماضی نقلی، ماضی التزامی و ماضی بعید از فارسی باستان تا فارسی نو را مورد بررسی قرار می دهیم. بر اساس شواهد موجود در پیوند با کاربرد این گونه افعال و نحوة بیان مفاهیم ماضی نقلی، ماضی التزامی و ماضی بعید، پیش از فارسی دری، این نتیجه به دست آمد که شکل­ گیریِ این سه ساختار با استفاده از سه فعل «استیدن»، «باشیدن» و «بودن»، در نتیجة معین­ شدگیِ این افعال در ساخت دستوری­ شده­ای از فارسی میانه به بعد بوده ­است.<br />