بررسی شخصیّت انگاری در اشعار فریدون مشیری با تکیه بر کتاب «سه دفتر»

Abstract

شاعران فارسی‌‌زبان همواره طبیعت و پدیده‌‌های آن را در سخن خود به کار گرفته‌‌اند. گاه این کاربرد با رویکردی توصیفی بوده‌است و گاه رویکردی استعاری و سمبلیک. فریدون مشیری از سرایندگانی است که هم طبیعت به عنوان محور کلامی او قرار گرفته، هم از پدیده‌‌های طبیعت به صورت ابزاری با نگاهی استعاری و رمزی بهره برده و طبیعت را دستاویزی برای تصاویر شعری خود قرار داده‌است. یکی از ابزار مهم کلامی وی با توجه به دیدگاه رمانتیسم، تشخیص/ شخصیّت‌‌انگاری است. عناصر طبیعت مونس و همدم او هستند و شاعر با آن‌‌ها سخن می‌‌گوید. وی صفات و حالات انسانی را به پدیده‌‌های طبیعت یا مفاهیم انتزاعی نسبت می‌‌دهد و کلامش را خیال‌‌انگیز می‌‌سازد و با کاربرد شخصیّت‌‌انگاری به شکل‌‌گیری دیگر شگردهای بلاغی یاری می‌‌رساند. شخصیّت‌‌انگاری یا تشخیص یکی از آرایه‌‌های ادبی بارز در شعر اوست. تشخیص مطابق با نظر بسیاری از صاحب‌‌نظران، دسته‌‌بندی‌‌های بسیاری دارد که در این مقاله تحلیلی و توصیفی سعی بر این گردیده مطابق با الگوی ساختاری هفت‌‌گانه که معتقد به هفت نوعِ تصریحی، کنایی، مناظروی، ندایی، فعلی، تمثیلی و روایی است، انواع تشخیص در کتاب«سه دفتر» سروده فریدون مشیری که حاوی سه مجموعه شعر«گناه دریا»، «ابر و کوچه» و«بهار را باور کن» است، مورد بررسی قرار گیرد. با بررسی شخصیّت‌‌انگاری (جاندا‌‌رپنداری) در این سه مجموعه شعر که 691 مورد تشخیص یافت گردید، مشخص شد که بسامد تشخیص در سروده‌‌های مشیری برای فضاسازی‌‌ها و تصویرسازی‌‌های شاعرانه فراوان است. مطابق با مشاهدات پژوهشگران و شواهد و مصادیق یافت شده، مجموعه شعر «ابر و کوچه» بیشترین و مجموعه شعر «گناه دریا» کمترین موارد تشخیص دارند. آرایه تشخیص در اشعار مشیری، هم به صورت اجمالی و هم به صورت تفصیلی و معمولاً در تلفیق با آرایه‌‌های دیگر، برای مفاهیم ذهنی و عینی به‌‌کار رفته‌است.