تحلیل ساختواژی ابداعات واژگانی در آنگاه پس از تندر اخوان ثالث

Abstract

برای بررسی ابداعات واژگانی در کتاب شعر <em>آنگاه پس از تندر</em> اثر اخوان ثالث، ابتدا 116 واژۀ هنجارگریز از اثر مذکور جمع‌آوری شد و در پیکرۀ رایانه‌ای گروه فرهنگ­نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی مورد جستجو قرار گرفت و معلوم شد که از میان 116 واژۀ مذکور تعداد 57 واژه (14/49%) در آثار نویسندگان دیگر هم به کار رفته‌اند. نتیجه­گیری شد که تعداد 59 واژه (86/50%) به اغلبِ احتمال برساختۀ اخوان ثالث و واژۀ نو محسوب می‌شوند. دربارۀ این سؤال که هنجارگریزی واژگانی در اشعار اخوان ثالث به چه میزان با تعمیم قواعد زبان و به چه میزان با نقض قواعد زبان صورت گرفته، در این مقاله نشان داده می‌شود که هنجارگریزی واژگانی در اکثر موارد (1/74%) با تعمیم قواعد و در 9/25% موارد با نقض قواعد زبان صورت گرفته است.دربارۀ این سؤال که کدام فرایند صرفی در هر یک از موارد تعمیم یا نقض قواعد زبان بیشتر دخیل است، نشان داده می‌شود که در مورد تعمیم قواعد بیشتر از همه از ترکیب (53%) و در مورد نقض قواعد بیشتر از همه از اشتقاق (5/48%) برای ساختن واژه‌های هنجارگریز استفاده شده است. سرانجام دربارۀ این سؤال که کدام محدودیت بیش از همه نقض شده است، نشان داده می‌شود که محدودیت نحوی (5/75%) بیشتر از سایر محدودیت‌ها نقض شده است. هدف از این بررسی و پاسخ به سؤال‌های بالا این است که امکانات بالقوۀ زبان فارسی در حوزۀ واژه‌سازی شناخته شوند و راه‌گشای معادل‌یابی در ترجمۀ ادبی باشند. همچنین هنجارگریزی واژگانی می‌تواند به عنوان یکی از ابزارهای شعرآفرینی در اشعار اخوان ثالث جنبه‌ای از ویژگی‌های سبکی سروده‌های وی را مشخص کند.