نشانه شناسی عنوان در قصیده «من یومیات سیف بن ذی یزن فی بلاد الروم» سروده عبدالعزیز مقالح

Abstract

یکی از رمزگان­های مؤثر در متن که مخاطب را در ابتدای امر با علامت­ها و نمادهای موجود در واژگان و تصاویر آشنا می­سازد، عنوان است. رمزگانی که انتخاب آن برای قصیده، یکی از مراحل مهم و حساس برای هر شاعر در سرودن شعر و نشان­دهندة احاطة جامع تجربة او در ارتباط با مخاطب بوده و به مثابه کلید ورود مخاطب به فضای متن، بخشی از مطالعات نشانه­شناسان را به خود اختصاص داده­ است. عنوان، خواننده را بر آن می­دارد تا برای برداشت خود از متن و فهم دقیق آن بیندیشد و فضایی کلی از متن و پیام آنرا برای خود مجسم سازد. در همین راستا عبدالعزیز مقالح شاعر معاصر یمن با انتخاب واژة «یومیات» و یک شخصیت تاریخی برای عنوان قصیده خود که ارائه دهنده مضامین مدنظر خویش می­باشد، خواننده را در درک بهتر محتوای قصیده کمک می­کند. جستار حاضر درصدد بررسی نشانه­شناختی عنوان و ارزیابی کارکردهای آن در مضمون قصیده با رویکرد توصیفی-تحلیلی است. بررسی عنوان این قصیده در سطح واژه­نامه­ای، غنای موروث مردمی یمن و ریشه­دار بودن آنرا نشان می­دهد و از نگرش عمیق شاعر در بُعد هنری و زیبایی­شناختی حکایت دارد. در سطح ساختاری به تناسب انسجام میان آواها در عنوان، هارمونی ایجاد و پیوند آوایی در عنوان با تکرار حروف و آخرین حرف هجا اشاره می­شود و این مضمون را می­رساند که بسان یک منجی درصدد به خطرانداختن جان خود و رهایی­بخشیدن مردم از رنج است. در سطح معنایی، ارتباط عمیق و منسجمی میان عنوان و متن حاکم است. ارتباطی که درصدد آگاهی­بخشی به مخاطب در اثبات واقعیت متن یعنی سیطرة حزن و اندوه، غم غربت و تحمل رنج و محنت در راه آزادی میهن می­باشد.