تحلیل روان‌شناسانه رمان زقاق المدق اثر نجیب محفوظ

Abstract

زقاق المدق یکی از رمان‌های معروف نجیب محفوظ است که در آن حوادث مربوط به زمان جنگ جهانی دوم به تصویر کشیده شده است. در این رمان شخصیت‌های متفاوتی وجود دارند که از طبقات اجتماعی مختلفی هستند. این جستار برآن است بر‌اساس اصول نقد روان‌شناسی و نظریه‌های شخصیت به تحلیل ادبی-روان‌شناسی این رمان بپردازدوگونه‌های شخصیتی این رمان و ویژگی‌های خاص آن‌ها را واکاوی و هدف نجیب محفوظ از خلق چنین شخصیت‌هایی را بیان کند. این نوشتار بر اساس شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است.<strong>این</strong>گفتار در‌صدد پاسخ به این پرسش‌ها نیز هست: هدف «نجیب محفوظ» از خلق چنین گونه­های شخصیتی چیست؟. چه عواملی در ساخت و شکل­گیری شخصیت‌‌های این رمان تأثیر بیشتری دارند؟. کشمکش دنیای درونی «حمیده» چگونه شکل می‌گیرد و نتیجۀ آن چیست؟. عوامل گرایش «حسین کرشه» به حس برتری طلب انتقام جویانه چیست و سرانجام او چگونه است؟. رفتارهای ناهنجار و دیگر آزار «زیطه» به چه شکل‌هایی نمود می‌یابند؟. رفتارهای پارانوییدی «سلیم علوان» چگونه بروز می‌کنند و چه تأثیری بر زندگی او دارند؟ بر اساس یافته‌های پژوهش نجیب محفوظ در این رمان به مسائل روانی و شخصیتی بسیار توجه کرده است. او با خلق گونه‌های شخصیتی مختلف فضای ناگوار اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی جامعۀ مصر در دهه سی میلادی و جنگ جهانی دوم را به نمایش می‌گذارد و مشکلاتی را که مردم این جامعه با آن درگیر هستند به خواننده منتقل می‌کند و بازتاب این شرایط نامساعد را در قالب شخصیت‌های رمان نشان می‌دهد. شخصیت‌های این رمان همگی دچار فرجام ناخوشایندی می‌شوند که متأثر از وضعیت بحرانی این دوران است.