نقد جایگاه عرفانیِ سیرالعباد بر اساس ساحتهای شخصیّتی سنایی

Abstract

چکیده: مسائل اخلاقی و نقد اجتماعی- دینی از مضامین ثابت و پایه‌ای در آثار حکیم سنایی است که با زبان لطیف و تأثیرگذارِ سخنِ منظوم، به بیان این موارد پرداخته است. مثنوی سیرالعباد الی المعاد از جمله‌ی آثار سنایی است که برخی از محققان ادبی، با این تصوّر که عرفانیِ محض نامیدن این اثر، بر ارزش ادبی و جایگاه عرفانی آن می‌افزاید، رأی بر‌ عرفانی و فلسفی بودنِ آن داده‌اند؛ امّا نتایج این تحقیق که با روش کتابخانه‌ای و شیوه‌ی تحلیل محتوایی انجام گرفته، این فرضیه را که سیرالعباد، یک منظومه‌ی عرفانیِ محض نیست و هر سه ساحت شخصیتی سنایی (عارف، مداح، و ناقد اجتماعی) در این اثر، بازتاب دارد، تأیید می‌کند؛ چرا که روند مباحث در این مثنوی به گونه‌ای است که مضامین عرفانی در قالب مقدمه‌هایی جهت بیان مباحث اخلاقی، نقد اجتماعی- دینی و مدیحه‌سراییِ همراه با درخواست صله‌ی یکصد دیناری از محمد بن منصور (قاضی سرخس) نمایان می‌شوند و این سیر تغییر محتوا، رابطه‌ی مستقیمی با ساحتهای شخصیّتی سنایی در سیرالعباد داردکه از سوی برخی صاحب‌نظران مورد توجه قرار نگرفته است.