بازتاب تمثیلی نفس امّاره در مثنوی مولوی

Abstract

مولوی در <em>مثنوی</em> بر اهمیت شناخت نفس تأکید کرده است. وی برای به تصویر کشیدن نفس که مفهومی مجرد، انتزاعی و دور از ادراک انسان است، از میان مواد سازنده صور خیال، از تمثیل بهره گرفته تا بین نفس انسان و عناصر طبیعت ارتباط برقرار کند. از مراتب و درجات نفس نیز به نفس امّاره بیشتر توجه داشته و کوشیده است زشتی‏های آن را از طریق تمثیل‏های حیوانی و استفاده از عناصر اربعه و جمادات در حکایت‏ها بازگو کند و بدین وسیله، نکات تعلیمی و اخلاقی در باب تحذیر از نفس امّاره را با شیوه‏ای غیر مستقیم و تأثیرگذار بر ذهن و روان مخاطب جاری سازد. هدف این پژوهش، بررسی مفهوم تمثیلی نفس امّارهدر سه دفتر اول <em>مثنوی معنوی</em> است. بدین‏ منظور تمثیل‏های نفس امّاره از سه دفتر اول استخراج و به دو گروه تمثیل‏های حیوانی و موجودات خیالی و تمثیل‏های عناصر اربعه و جمادات تقسیم شده‏اند. بسامد و میزان استفاده از این تمثیل‏ها نیز از طریق نمودارها نشان داده شده است تا نتیجه تحقیق عینی‏تر و ملموس‏تر گردد. در تمثیل‏های دسته اول، موجودات خیالی بیشترین بسامد را نسبت به حیوانات دارند و در تمثیل‏های عناصر اربعه و جمادات، آتش بیشتر از عناصر دیگر در مفهوم نفس امّاره ظاهرگشته است.