بررسی شباهت برخی از اندیشه‌های سعدی و باورهای زروانی با تأکید بر مینوی خرد

Abstract

سعدی با وجود این‌که اصل آزادی و اختیار انسان را هرگز به‌طور کامل نفی نکرده، به شدت تحت‌تأثیر اندیشه‌های جبرگرایانه و تقدیرگرایی ناشی از آن بوده است. اغلب سعدی‌ پژوهان در ریشه‌یابی جبرگرایی‌ وی، اندیشه‌های اشعری را مهم‎ترین عامل دانسته‌اند؛ در حالی‌که این رویکرد ریشه‌ها و سرچشمه‌های کهن‌تری دارد و چنان‎که یافته‎های این پژوهش نشان می‌دهد، سعدی جدا از اقتضای اوضاع سیاسی و مذهبی و اجتماعی خاص روزگار خود، و در عین اثر‌‌پذیری از اندیشه‌های اشعری با اندیشه‌های زروانی نیز آشنا بوده است. این جستار به منظور راه‌یابی به اصالت اندیشه‌های سعدی در این زمینه و همسو با تبیین هر چه بیشتر این موضوع انجام گرفته و در آن به بیان مهم‌ترین اصول این نوع تفکر، یعنی اهمیت و نقش مؤثر آسمان و ستارگان، قدرت دهر و روزگار و به‌ویژه اهمیت تقدیر و بخت در زندگی انسان از دیدگاه سعدی و تطبیق آن با یکی از منابع اصلی اندیشه‌های زروانی ـ مینوی خرد ـ پرداخته شده است.