ساختار تنوع زیستی موجودات خاک‌زی در بوم‌سازگان‌های طبیعی مناطق خشک و نیمه خشک

Abstract

تنوع زیستی موجودات خاک‌زی منشا خدمات قابل توجهی در حفظ و گسترش تنوع زیستی بالای خاک و سلامت محیط است. به‌منظور بررسی ساختار تنوع زیستی موجودات خاک‌زی در اکوسیستم‌های طبیعی مناطق خشک و نیمه‌خشک، مطالعه‌ای در شهرستان‌های مشهد، گناباد و شیروان به اجرا در‌آمد. در هر یک از اکوسیستم‌های مورد مطالعه،10 واحد انتخاب گردید و در مجموع 50 مورد نمونه‌برداری با طول، عرض و عمق 30 سانتی‌متر از خاک انجام شد. بافت، pH، درصد مواد آلی و همچنین تنوع و فراوانی بی‌مهرگان خاک‌زی، نماتدها، باکتری‌ها، پروتوزوآها و قارچ‌های مایکوریزا در نمونه‌های خاک ارزیابی گردید. نتایج نشان داد که با افزایش میانگین درجه حرارت سالیانه و کاهش میانگین بارندگی سالیانه بافت خاک سبک‌تر، pH خاک افزایش و مقدار مواد آلی خاک از 38/0 به 05/0 درصد کاهش ‌یافت. بی‌مهرگان خاک‌زی‌ با فراوانی و تنوع پائین فقط در اکوسیستم طبیعی شیروان مشاهده شدند. فراوانی نماتدها و باکتری‌ها تحت تاثیر شرایط اقلیمی نبوده و در سه اکوسیستم طبیعی مشابه بود. اما تنوع باکتری‌ها، فراوانی پروتوزوآها و فراوانی اسپور قارچ‌های مایکوریزا با افزایش درجه حرارت سالیانه و کاهش میانگین بارندگی سالیانه کاهش یافت. میانگین غنای گونه‌ای در اکوسیستم‌های طبیعی شیروان، مشهد و گناباد برای باکتری‌ها به‌ترتیب 3/5، 8/5 و 8/3 و برای قارچ‌های مایکوریزا به‌ترتیب 5، 5 و 4 بود. بر اساس نتایج این پژوهش، شرایط اقلیمی و خاکی در مناطق خشک باعث کاهش تنوع زیستی در این مناطق گردیده است. بر همین مبنا خدمات ناشی از تنوع زیستی در مناطق خشک نیز کم‌تر خواهد بود، با این وجود حفظ همین سطح از تنوع زیستی موجودات خاک‌زی و خدمات آنها اهمیت ویژه‌ای دارد.