نقش تکتونیک در تکامل آتشفشان تفتان، جنوب شرق ایران

Abstract

مطالعه عوامل کنترل کننده آتشفشانها می تواند به تحلیل خطرات ناشی از فعالیت مجدد آنها کمک کند. آتشفشان تفتان یک آتشفشان کواترنری در جنوب شرق ایران است که براثر فرورانش صفحه اقیانوسی عمان به زیر پوسته قاره‌ای ایران در مجموعه‌ای چین و گسل خورده شامل فلیش‌های ائوسن و افیولیت‌های کرتاسه نفوذ کرده است. این آتشفشان دارای چندین مرکز فورانی است که با امتداد شمالغرب-جنوب شرق از قدیم به جدید قرارگرفته‌اند. به‌منظور تعیین نقش رژیم تکتونیکی درروند تکامل آتشفشان تفتان عناصر ساختاری مانند، وضعیت فضایی دایکها، شکستگی‌ها، هندسه فروریزش جانبی دهانه انجرک، روند دهانه‌های قدیمی و روند چشمه‌ها موردمطالعه قرار گرفت. اطلاعات به‌دست‌آمده از این ساختارها نشان‌دهنده یک تنش کششی با امتداد شمال شرق- جنوب غرب در مجموعه آتشفشان است که باعث به وجود آمدن یک منطقه کششی در جهت شمالغزب-جنوب شرق شده است. اما اطلاعات به‌دست‌آمده از زلزله‌ها و عناصر ساختاری در مجموعه‌ای که آتشفشان بر روی آن قرارگرفته است، جهت فشارش منطقه‌ای را در امتداد شمال شرق- جنوب غرب نشان می‌دهند. آنالیز ساختاری، مدل‌سازی تجربی و داده‌های میدانی نشان می‌دهد که آتشفشان ها می‌توانند در محیط‌های تکتونیکی فشارشی وابسته به گسل‌های تراستی شکل بگیرند. بر اساس این اطلاعات یک مدل که در آن گسلهای تراستی(به‌عنوان مسیر ماگما) بعد از رسیدن به سطح در زیر آتشفشان به شاخه های مجزایی تقسیم می‌شوند ارائه شد. در این مدل یک شاخه از این گسلها با شیب کم و مکانیسم معکوس، به سمت پهلوی آتشفشان پیشرفت و شاخه دیگر با شیب زیادو مکانیسم نرمال، به سمت بالا حرکت می‌کنند و باعث شکل‌گیری یک منطقه کششی شمالغرب-جنوب شرق در امتداد دهانه‌ها و به‌موازات گسلهای تراستی شده است، ارائه شد. این مدل فوران بعدی آتشفشان را در قسمت جنوب شرقی دهانه فعال فعلی پیشنهاد میدهد.