ابهام‏زدایی از منطق موقعیت

Abstract

کارل پوپر، فیلسوف اتریشی الاصل مقیم انگلیس، آنچه را که با عنوان "منطق موقعیت" یا "تحلیل موقعیت" معرفی کرده به منزله یک ابزار روش‏شناسانه (متدولوژیک) برای علوم اجتماعی و انسانی در نظر گرفته است. در مقاله ذیل، ضمن معرفی نقادانه رهیافت پوپر و اشاره به کاستی‏های احتمالی آن، کوشش می‏شود تا قرائت سازگاری از مدل "منطق موقعیت یا تحلیل موقعیت"، به عنوان یک مدل تبیین‏کننده و مناسب برای فهم متأملانه در حوزة علوم اجتماعی و انسانی، ارائه شود. تاکید این مدل بر مفاهیمی همچون موقعیت و شرایط، نهاد‏ها و برساخته‏های اجتماعی، حیث التفاتی ، کنش و عمل، عقلانیت، معنا، و نقش ظرف و زمینه در فهم امور، رویدادها و متون است. به اعتبار نقشی که مدل "تحلیل موقعیت یا منطق موقعیت" در وحدت‏بخشی میان رهیافت‏های تبیین‏کننده مختلف، از جمله مدل‏های علّی، مدل‏های متکی به تعمیم‏های قانون‏ـ مانند، تبیین‏های متکی به نقش شخصیت، و تفسیرهای متکی به متن (هرمنیوتیک) بازی می‏کند، مدلی فراگیر و کارآمد است که در قیاس با برخی از مدل‏هایی که در حوزه علوم اجتماعی و انسانی مورد استفاده قرار می‏گیرد از این مزیت اضافی نیز برخوردار است که یافته‏ها و دعاوی‏اش عینی و نقدپذیر و متعلق به حیطه عمومی هستند.