بررسی توسعه تکنولوژی و صنعت نفت ایران 1287ـ1357 نگاهی از دریچه جامعه‏شناسی تکنولوژی

Abstract

صنعت نفت از موثرترین و بزرگترین صنایع در جهان و به ویژه ایران است. تأثیر برجسته این صنعت در اقتصاد، سیاست و توسعه ایران از دو بعد قابل تأمل است؛ یکی نقش تکنولوژی‏های مرتبط با نفت در افزایش درآمد کشور و توسعه مناطق نفت‏خیز و دیگری ریسک آینده بدون نفت برای کشور و به خصوص برای جمعیت این مناطق است. مقاله حاضر با نگاهی اجتماعی، به تجربه توسعه صنعت و تکنولوژی نفتی از پیدایش تا سال 1357 می‏پردازد و به این منظور در میان رهیافت‏های موجود در جامعه‏شناسی تکنولوژی، بررسی عوامل اجتماعی اثرگذار در توسعه قابلیت‏های تکنولوژیک صنعت نفت این بخش را با تحلیل شبکه کنشگران این صنعت در سه مقطع زمانی به انجام رسانده است. در این راستا با ترسیم پیشرفت‏های حاصله در کسب و توسعه قابلیت‏های تکنولوژیک، نشان داده شده است که در این صنعت علی‏رغم پیشرفت در ابعاد بهره‏برداری، فقدان اراده برای توسعه قابلیت‏های نوآورانه، عدم یکپارچگی در شبکه کنشگران این صنعت و ناتوانی در ترجمه مناسب خواست‏هایی که در خود قابلیت‏های متناظر با سطوح پیشرفته‏تر تکنولوژی را دربردارند از جمله عوامل ناکامی تحقق توسعه در سایر حوزه‏های تکنولوژی نفتی بوده‏اند.