بررسی تأثیر زبان فارسی بر ساخت فعل مرکب ترکی‌‌‌آذربایجانی

Abstract

هدف از انجام تحقیق حاضر، مطالعۀ تأثیر زبان فارسی بر ساخت فعل مرکب ترکی‌‌‌آذربایجانی است. داده‌‌ها از منابع معتبر ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی و تعاملات زبانی سی نفر از گویشوران ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی‌‌ مناطق مرکزی استان اردبیل جمع‌آوری شده است. افعال قرضی فارسی در ترکی‌‌‌آذربایجانی و افعال مرکب بومی ترکی‌‌‌آذربایجانی از میان داده‌‌‌های گردآوری شده، استخراج گردید و فراوانی کاربرد هر کدام از این نوع فعل‌‌‌ها در گفتار گویشوران ترکی‌‌آذربایجانی تعیین گردید. تحقیق حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی است؛ زیرا ابتدا داده‌‌‌ها در چارچوب الگوهای انطباق فعل در زبان قرض‌‌گیرنده، طبقه‌‌‌بندی‌‌ و توصیف می‌‌شود و سپس بر اساس دیدگاه‌‌‌های مطرح در تماس زبانی، مورد تحلیل قرار می‌‌‌گیرد. بررسی داده‌ها نشان داد که هیچ نوع فعل خودایستای فارسی در چارچوب ساخت‌های ترکی‌‌‌‌‌‌‌آذربایجانی قرار نمی‌گیرد و زبان ترکی‌‌‌‌‌‌‌آذربایجانی برای انطباق فعل‌‌‌های زبان فارسی از دو راه‌‌کار عمدۀ ساخت فعل سبک و درج غیرمستقیم بهره می‌‌برد. فراوانی داده‌‌‌های منطبق با راه‌‌کار اول (جزء غیرفعلی فارسی + فعل سبک ترکی‌‌‌آذربایجانی) نسبت به داده‌‌های راه‌‌‌کار دوم (اسم یا صفت فارسی + وند فعل‌‌‌‌ساز ترکی‌‌‌آذربایجانی) و افعال مرکب بومی ترکی‌‌آذربایجانی، خیلی بیشتر است. برخلاف تعدادی از تحقیقات پیشین که ساخت فعل مرکب در ترکی‌‌آذربایجانی را، ساخت قرضی از زبان فارسی تصور کرده است؛ یافته‌‌های این تحقیق نشان داد که ساخت فعل سبک در ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی، ساختی تازه و ناآشنا نیست. بلکه این ساخت‌‌ در خود زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی وجود دارد و فقط فراوانی کاربرد آن با بهره‌‌‌گیری از راه‌‌کار گسترش (در پدیده برخورد زبان‌‌ها) افزایش یافته است. گویشوران ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی از میان دو ساخت فعل‌‌ساز زبان خود (وندافزایی یا ساختواژی و ساخت فعل سبک)، الگوی منطبق با ساخت‌‌ مشابه و متناظر در زبان فارسی (ساخت فعل سبک) را انتخاب کرده و با قرض‌‌‌گیری جزء غیرفعلی فارسی، فراوانی کاربرد این ساخت را در زبان خود افزایش داده‌‌اند. این تغییر در جهت همگرایی زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی با زبان فارسی انجام یافته است که از پیامدهای طبیعی برخورد و تماس زبان‌‌ها است.