تحولات معنایی «ور / بر»

Abstract

برخی از صورت­های زبانی طی تحولات زبان، چندمعنا می­شوند و ممکن است معنای اولیة خود را از دست بدهند. گاهی این صورت­ها در ساختار­های مختلف به صورت رسوبی باقی­می­مانند و معنی اصلی آنها جز از طریق بررسی­های تاریخی، قابل درک نیست. در زبان فارسی امروز، «ور / بر» به معنی «کنار، سمت، سو، نزد، پیش» به کار می­رود. در این پژوهش با استفاده از داده­های زبان اوستایی، فارسی میانه و متون ادب فارسی در دورة اسلامی، معنی اولیة «ور/ بر» و تحولات معنایی آن مشخص می­گردد. همچنین، روند واژگانی­شدگی صورت­های زبانی ساخته­شده با «ور / بر» و فرایند دستوری شدگی آن بررسی می­شود. «ور / بر» در زبان اوستایی <em>varah</em>- و در زبان فارسی میانه <em>war</em> به معنی «سینه» بوده است. در فارسی دری (متون نظم و نثر دورة اسلامی)، «بر» با توسیع معنایی، معنی «آغوش» و از طریق مجاز و استعاره، معنی «کنار، سمت، پیش، نزد» و «مقابل، جلو» یافته است. امروزه «ور / بر» در ساختمان واژه­هایی همچون «بروبازو، برورو» و نیز در عبارت­های «دربرداشتن» و «دربرگرفتن» به کار می­رود و اگر چه برای فارسی­زبانان، از منظر ساختواژی قابل تشخیص است، اما از منظر معنایی تیره به نظر می­رسد. این کلمات مرکب و ساخت­های نحوی مراحل آغازین واژگانی­شدگی را طی می­کنند. «ور / بر» امروزه، به عنوان اسم در معنی «کنار، سمت، نزدیک»، در ساخت­های مانند «این ور» و «برِ خیابان» رایج است. در ساخت «ورِ دل کسی نشستن»، «ور» حرف اضافه به معنی «نزد، پیش» است که افزون بر معنی مکان نشانه­هایی از معانی اصلی خود را نیز به همراه دارد.