بررسی اثر پرتو گاما در ایجاد تنوع ژنتیکی و ریخت‌شناختی در برخی رقم‌های محلی و اصلاح شده‌ی برنج

Abstract

القای جهش، شیوه‌ای مناسب در افزایش تنوع ژنتیکی گیاهان زراعی است. مواد گیاهی پرتودهی شده در این پژوهش شامل دو رقم برنج محلی (به نام‌های طارم هاشمی و سنگ جو) و سه رقم اصلاح شده (به نام‌های نعمت، فجر و جلودار) بودند. پرتو‌دهی بذرها، با پرتو گامای چشمه‌ی کبالت-60 با دز 200 گری در سال 1390 در پژوهشکده‌ی تحقیقات کشاورزی، پزشکی و صنعتی کرج انجام و کشت آن در مزرعه‌ی تحقیقاتی پژوهشکده-ی ژنتیک و زیست فن‌آوری کشاورزی طبرستان و ارزیابی اولیه و مؤثر پرتو در نسل 1M انجام و انتخاب فنوتیپی در داخل جمعیت نسل 2M در سال زراعی 1391 صورت پذیرفت. یادداشت‌برداری از برخی صفت‌های مهم زراعی و ریخت‌شناختی هم‌چون تعداد دانه در خوشه، تعداد دانه‌ی پوک در خوشه، طول خوشه، تعداد پنجه‌ی بارور، طول دانه، عرض دانه، وزن هزار دانه و عملکرد تک بوته‌ها انجام شد. تجزیه‌ی خوشه‌ی رقم طارم هاشمی و نتیجه‌های 2M حاصل از آن نشان داد که ژنوتیپ‌ها در چهار گروه قرار گرفته و رقم والدین به همراه 9 ژنوتیپ جهشی با بیش‌ترین تعداد ژنوتیپ در گروه اول قرار دارند. رقم سنگ جو و ژنوتیپ‌های 2M حاصل از آن نیز در پنج گروه قرار گرفته و رقم والدین به همراه ژنوتیپ جهشی شماره 4 در گروه دوم قرار گرفته و با گروه سوم که 4 ژنوتیپ دیگر جهشی را شامل می‌شود تفاوت ژنتیکی چندانی ندارد. نتیجه‌های حاصل از تجزیه‌ی خوشه‌ی رقم فجر و نتایج 2M حاصل از آن حاکی است که ژنوتیپ‌ها در چهار گروه قرار گرفته‌اند و رقم والدین به همراه 5 ژنوتیپ جهشی در گروه دوم قرار گرفته است. در نمودار درختی حاصل از تجزیه‌ی خوشه‌ی رقم نعمت و نتایج 2M حاصل از آن، چهار گروه تشخیص داده شد. گروه‌بندی رقم جلودار به همراه نتایج 2M حاصل از پرتودهی نشان داد که ژنوتیپ‌ها به 6 گروه تقسیم شده و گروه ششم از لحاظ صفت‌های مطلوب و مؤثر بر عملکرد، جزء گروه برتر تجزیه‌ی خوشه بوده است. مقایسه‌ی نمودارهای درختی حاصل از صفت‌های ریخت‌شناختی برای رقم‌های مورد مطالعه و جهش‌یافته‌های 2M نشان داد که بیش‌ترین میزان تنوع ژنتیکی به ترتیب، در رقم‌های جلودار و سنگ جو اتفاق افتاده است. بنابراین پرتودهی با گاما در ایجاد تنوع ژنتیکی رقم‌های برنج مؤثر بوده و از آن‌ها می‌توان در برنامه‌های اصلاحی استفاده نمود. <br />