ارزیابی تغییرات الگوی پیچان رودی رودخانه مارون و تحلیل هیدروژئومورفولوژی منطقه مطالعه موردی: رودخانه مارون (از سرچشمه تا ورودی آن به رودخانه جراحی)

Abstract

رودخانه­ها نقش مهمی در تغییرات لندفرمها بازی می­کنند و تاثیر بسزایی بر بهره برداری انسانی از محیط­های پیرامون خود دارند. بررسی تغییرات بستر و مورفومتری رودخانه­ها از مباحث علم ژئومورفولوژی رودخانه­ای می­باشد. ارزیابی مورفومتری رودخانه از نگاه علوم زمینی و ژئومورفولوژی در مدیریت توسعه پایدار منطقه مهم بوده و از نگاه تغییرشکل بر لندفرمهای منطقه موثر است. در این تحقیق به رودخانه مارون پرداخته می­شود که در جنوب غربی کشور قرار دارد و از ارتفاعات حدود 3000 متر از سطح دریا سرچشمه می­گیرد. این رودخانه بعد از عبور از سازندهای زمین شناسی زون زاگرس چین خورده وارد دشت بهبهان در جنوب شرقی خوزستان می­شود و پس از عبور از ناهمواری تپه ماهوری وارد رودخانه جراحی و سپس وارد خلیج فارس می­شود. در این مقاله کل رودخانه مارون از سرچشمه آن تا ابتدای رودخانه جراحی به طول تقریبی 280 کیلومتری جهت استخراج مورفومتری آن براساس دو شاخص ضریب خمیدگی و زاویه مرکزی انتخاب گردید. براساس تعدد رودخانه­های دائمی ورودی به رودخانه مارون و ناهمواری منطقه، رودخانه مارون به 5 بازه مختلف تقسیم شد. در این مقاله برای ارزیابی ضریب خمیدگی از نقطه تغییر انحنا استفاده شده است. علاوه بر دو شاخص مذکور، شاخص جهت جریان طراحی و برای کلیه مسیر رودخانه بدست آورده شده است. در شاخص زاویه مرکزی، میانگین زاویه مرکزی نیز توسط مولفان طراحی و بدست آمد که از آن می­توان برای پیش بینی وضعیت مکانی شکل رودخانه نسبت به وضعیت فعلی آن استفاده نمود. طبق شاخص ضریب خمیدگی رودخانه مارون از نوع سینوسی و از نظر شاخص جهت جریان نیز از نوع شرقی- غربی می­باشد. به علت شیب کم پروفیل طولی رودخانه در بازه­های انتهایی، الگوی رودخانه بیشتر و سریعتر از سایر بازه ها تغییر الگو می­دهد. علت تغییر انحنا و از جمله دلایل تغییر جهت و الگوی رودخانه در بازه­های مورد نظر مسائل زمین شناسی و توپوگرافی، اقلیم، تکتونیک و هیدرولوژی منطقه زاگرس می­باشد، که در پروفیل طولی رودخانه مارون متفاوت می­باشد. دبی بالای رودخانه و نیز نزولات جوی بر الگوی رودخانه مارون به خصوص در بازه­های ابتدایی موثر بوده است.