بررسی خصوصیات فیزیولوژیکی و ترکیبات بذر و میوه هندوانه ابوجهل (Citrullus colocynthis ) در نقاط مختلف استان سیستان و بلوچستان

Abstract

سابقه و هدف:گیاهان دارویی بسیار زیادی وجود دارند که به صورت خودرو در دشت‌ها و دامنه کوه‌ها و زیستگاه‌های خاص خود یافت می‌شوند. از آنجا که این گیاهان در جهان جهت تغذیه و درمان بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشند، لذا تحقیق بر روی گونه‌های بومی کشور، مورد توجه محققان و پژوهشگران این رشته قرار گرفته است. هندوانه ابوجهل با نام علمی (Citrullus colocynthis L.) از خانواده کدوئیان، گیاهی علفی، چند ساله، ساقه خوابیده یا بالا رونده و پوشیده از تار است. این گیاه به‌فور در جنوب ایران بخصوص استان سیستان و بلوچستان رشد می‌کند. <br />مواد و روش‌ها: این تحقیق در قالب طرح آشیانه‌ای (Nested) بصورت کاملاً تصادفی با چهار تکرار اجراء گردید. میوه گیاه، از 8 منطقه رویشی آن در 4 شهرستان (ایرانشهر، نیکشهر، سرباز و زابل) در مرحله رسیدگی جمع‌آوری شد. مهم‌ترین شرایط رویشگاهی مناطق (از قبیل ارتفاع، طول و عرض جغرافیایی) ثبت گردید. از نمونه‌های جمع‌آوری شده ویژگی‌های فیزیولوژیکی بذر(درصد روغن، درصد خاکستر، عناصر Ca, Fe, N, P, K, Mg, Zn، پروتئین و کربوهیدرات) اندازه‌گیری شد. عصاره اتانولی و بوتانولی میوه تهیه و توسط دستگاه‌های GC و GC/MS تجزیه شیمیایی شدند. داده‌های بدست آمده توسط آزمون مقایسه‌ای دانکن در سطح پنج درصد مقایسه شدند.<br />یافته‌ها: نتایج نشان داد که شرایط رویشگاهی باعث اختلاف معنی‌دار در میزان درصد خاکستر بذر، عناصر Ca, N, K, Zn و کربوهیدرات محلول بذر در سطح یک درصد می‌شود. بطوریکه بیشترین میزان خاکستر و کربوهیدرات بذر در شهرستان زابل، بیشترین میزان عناصر Ca, K و Zn در شهرستان ایرانشهر وجود داشت. نتایج نشان داد که میزان درصد روغن، پروتئین و فسفر بذر بین شهرستان‌ها و مناطق داخل شهرستان‌ها اختلاف معنی‌دار نداشت. همچنین نتایج نشان داده که عنصر آهن موجود در بذر این گیاه بین شهرستان‌ها در سطح پنج درصد و مناطق در سطح یک درصد اختلاف معنی‌‌دار بود، بیشترین مقدار در شهرستان‌های ایرانشهر و زابل مشاهده شد. همچنین عنصر منیزیم بذر در شهرستان‌ها اختلاف معنی‌دار داشته و مناطق در شهرستان‌ها اختلاف معنی‌دار مشاهده نشد. نتایج حاصل از (GC) عصاره اتانولی میوه گیاه نشان داد که کوکوربیتاسین‌هایA, B, C, L, E, D و دو ترکیب کولوسنتین و کولوسنتئین در میوه با مقادیر مختلف وجود داشت که شرایط رویشگاهی باعث اختلاف معنی‌دار در سطح یک درصد شد. کوکوربیتاسین E مهم‌ترین نوع کوکوربیتاسین در این گیاه می‌باشد که شهرستان نیکشهر بیشترین میزان را نشان داد. نتایج حاصل از GC/MS عصاره بوتانولی میوه این گیاه ترکیباتی مانند الکل‌ها، کتون‌ها، ترکیبات ایوکسی و هیدروکربن‌ها را شناسایی نمود. که این ترکیبات جزء ترکیبات بیولوژیکی فعال هستند، خصوصیات این ترکیب احتمالاً کمک به استفاده‌های طب سنتی می‌باشد. <br />نتیجه‌گیری: تفاوت در ویژگی‌های فیزیولوژیکی بذر و ترکیبات شیمیایی میوه این گیاه بین شهرستان‌ها و مناطق داخل شهرستان‌ها می‌‌تواند ناشی از تفاوت ویژگی‌های اکولوژیک مناطق مانند دما، رطوبت، ارتفاع از سطح دریا، نوع خاک و همچنین عناصر غذایی بر یکدیگر اثر گذاشته در واقع هر یک از شهرستان‌های و مناطق مورد مطالعه یک سطح ارتفاع مشخصی وجود داشت که ضمن فراهم سازی شرایط رشد مناسب، بر ویژگی‌های فیزیولوژیکی بذر و ترکیبات شیمیایی میوه این گیاه تاثیر می‌گذارد و نیاز به مطالعه بیشتر در این استان و دیگر مناطق با آب و هوایی متفاوت را دارد، هندوانه ابوجهل جزء آن دسته از گیاهان دارویی مهم می‌باشد که می‌تواند در شرایط آب و هوایی گرم و خشک و خاک فقیر رشد کند و این استان شرایط لازم را دارا می‌باشد.