بهینه‌سازی پینه‌زایی و جنین‌زایی رویشی در دو ژنوتیپ گیاه دارویی چویل (Ferulago angulata L.)

Abstract

سابقه و هدف: جنین‌زایی رویشی در راستای تولید بذر مصنوعی یکی از روش‌های موثر جهت غلبه بر مشکلات کشت، تکثیر و حفاظت برخی گیاهان دارویی معرفی شده است. بدین منظور پینه‌زایی، جنین‌زایی و تعداد جنین رویشی چویل (Ferulago angulata L.) در محیط کشت موراشیگ و اسکوگ رقیق شده (1/4MS) در قالب سه آزمایش جداگانه بررسی شدند.<br /> مواد و روش‌ها: آزمایش اول (پینه‌زایی) به صورت فاکتوریل دو عاملی شامل ترکیب هورمونی (در 10 ترکیب غلظت نفتالین استیک اسید (NAA) و بنزیل آمینوپورین (BAP)) و ژنوتیپ (دو ژنوتیپ کوه‌گل و چهل چشمه) در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه مرکزی دانشکده کشاورزی دانشگاه یاسوج انجام شد. عامل‌های آزمایشی در آزمایش دوم (جنین زایی رویشی) شامل ژنوتیب، ریزنمونه و نور (نور کامل و تاریکی) بودند. در آزمایش بررسی تعداد جنین رویشی (آزمایش سوم) بعد از مشاهده علائم ظهور جنین‌ اژدری تعداد جنین‌های کروی، قلبی و اژدری تشکیل شده بر سطح پینه‌ جنین‌زا در هر ژنوتیپ شمارش و با استفاده از آزمون T مقایسه شدند.<br /> یافته‌ها: در آزمایش پینه‌زایی، ژنوتیپ و ترکیب هورمونی در ترکیب با یکدیگر تأثیر زیادی بر میزان پینه‌زایی نشان دادند، به‌طوری که برهمکنش این دو تیمار در سطح احتمال 1 درصد معنی‌دار شد. ریزنمونه‌های حاصل از ریشه‌چه و ساقه‌چه در هر دو رقم چویل در غلظت 5/1 میلی‌گرم در لیتر NAA و 5/1 میلی‌گرم در لیتر BAP تشکیل پینه دادند. در این شرایط کمترین میزان درصد پینه‌زایی (صفر) مربوط به تیمار شاهد (فاقد هورمون) و ترکیباتی بود که یا از غلظت‌ بالای اکسین در مقابل غلظت سیتوکینین استفاده شد و یا یکی از هورمون‌ها در محیط کشت حضور نداشت. در آزمایش جنین‌زایی رویشی (آزمایش دوم) ریزنمونه ساقه‌چه در کوه‌گل و ریز نمونه ریشه‌چه در چهل‌چشمه تشکیل جنین کروی دادند؛ نتایج این آزمایش همچنین نشان داد که ریزنمونه‌ ساقه‌چه در رقم کوه‌گل و ریزنمونه‌ ریشه‌چه در رقم چهل‌چشمه تحت روشنایی با کاهش غلظت اکسن پینه‌های سفید رنگ با بافت ترد و شکننده و دارای خاصیت جنین‌زایی تولید کردند. با انتقال پینه‌های حاوی جنین کروی به محیطی فاقد هورمون ادامه نمو جنین‌های کروی به مرحله اژدری طی شد. در آزمایش بررسی تعداد جنین رویشی (آزمایش سوم) چون شرایط تشکیل پینه جنین‌زا یکسان بود، بنابراین فقط دو ژنوتیپ از لحاظ تعداد جنین رویشی مقایسه شد و مشاهده شد که هر دو ژنوتیپ پاسخ یکسانی را به تشکیل جنین رویشی نشان دادند.<br /> نتیجه گیری: در مجموع یافته‌های این آزمایش نشان داد که نوع ریزنمونه‌ به ژنوتیپ بستگی دارد و می‌توان از طریق پینه‌های با بافت ترد و شکننده جنین رویشی تولید و برای تهیه بذر مصنوعی استفاده نمود.