اثر تنش‌های خشکی و شوری بر کیفیت گل، تغییرات بیوشیمیایی و غلظت یون‌ها در گل نرگس شهلا (Narcissus tazzeta cv. ‘Shahla’)

Abstract

سابقه و هدف: گل نرگس یکی از مهم‌ترین گیاهان زینتی و دارویی است که گونه‌های مختلف آن در سرتاسر دنیا به جز مناطق گرمسیری رشد می‌کنند. نرگس شهلا گیاهی سوخ‌دار و چندساله است که از آن به عنوان گل شاخه بریده، باغچه‌ای و گلدانی استفاده می‌شود. با توجه به اینکه گل نرگس شهلا یکی از محصولات مهم اقتصادی و زیر کشت در ایران است و از طرف دیگر بحران خشکسالی و شوری آب‌ و خاک از مشکلات جدی بخش تولید در کشاورزی است، آگاهی از میزان تحمل این گیاه به تنش‌های خشکی و شوری به منظور تولید بهینه محصول، امری ضروری است. این پژوهش با هدف مطالعه تأثیر توأم تنش‌های خشکی و شوری بر برخی از خصوصیات زایشی، بیوشیمیایی و غلظت یون‌های سدیم و پتاسیم گل نرگس انجام شد.<br /> مواد و روش‌ها: این پژوهش گلدانی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتور اول تنش خشکی در چهار سطح 90 (شاهد)، 70، 50 و 30 درصد ظرفیت زراعی و فاکتور دوم تنش شوری آب آبیاری ناشی از کلرید سدیم در چهار سطح صفر (شاهد)،20، 40 و 60 میلی‌مولار بودند. اعمال تیمار‌های خشکی و شوری حدود 4 ماه به طول انجامید و سپس صفات مورد نظر اندازه‌گیری شدند. صفات مورد بررسی شامل تعداد گل، قطر گل، کلروفیل کل، کاروتنوئید و فلاونوئید برگ، آنزیم‌های کاتالاز و گایاکول پراکسیداز برگ و مقادیر عناصر سدیم و پتاسیم برگ و سوخ بودند.<br /> یافته‌ها: نتایج نشان داد اثر تنش‌های خشکی و شوری و اثر متقابل آن‌ها بر تعداد گل معنی‌دار نبود؛ ولی این تنش‌ها سبب کاهش قطر گل شدند. بیشترین و کمترین قطر گل به ترتیب از تیمارهای شاهد و تنش خشکی 30 درصد ظرفیت زراعی همراه با شوری 60 میلی‌مولار بدست آمد. اثر متقابل تنش‌های شوری و خشکی بر محتوای کلروفیل کل معنی‌دار و کاهشی بود. به‌طوری‌که تیمار 60 میلی‌مولار کلرید سدیم همراه با 30 درصد ظرفیت زراعی باعث کاهش 72 درصدی کلروفیل کل نسبت به شاهد شد. تنش‌های شوری و خشکی سبب کاهش محتوای کاروتنوئید برگ شدند، به‌طوری‌که مقدار این صفت در شدیدترین سطوح شوری و خشکی، به ترتیب 26 و 25 درصد در مقایسه با شاهد کاهش یافت. نتایج نشان داد که با افزایش سطوح تنش شوری و خشکی میزان فعالیت آنزیم‌های کاتالاز و گایاکول پراکسیداز افزایش یافت، به‌طوری‌که بیشترین فعالیت آنزیمی از بالاترین سطوح (شوری 60 میلی‌مولار و 30 درصد ظرفیت مزرعه) بدست آمد. در اثر متقابل دو تنش، بیشترین میزان فعالیت آنزیم کاتالاز مربوط به تیمار 60 میلی‌مولار همراه با 30 درصد ظرفیت زراعی با افزایش 5/4 برابری نسبت به شاهد بدست آمد. با افزایش تنش‌ شوری و خشکی میزان پتاسیم برگ و سوخ کاهش یافت، ولی سدیم برگ و سوخ، با افزایش تنش‌ها به ویژه تنش شوری، افزایش یافت.<br /> نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که همه سطوح تنش‌های خشکی و شوری موجب افزایش و بهبود فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی (کاتالاز و گایاکول پراکسیداز) و غیر آنزیمی (فلاونوئید کل) گل نرگس شد؛ اما تحت شرایط تنش خشکی و شوری، قطر گل، میزان کاروتنوئید و کلروفیل کل کاهش یافتند. تحت شرایط تنش شوری و خشکی، میزان تجمع سدیم در برگ در مقایسه با سوخ، بیشتر بود. نتایج نشان داد حساسیت گیاه نرگس نسبت به تنش شوری بیشتر از خشکی بود که با کاربرد همزمان دو تنش، اثرات منفی تشدید شد. به‌طور کلی، نتایج نشان داد که کشت گل نرگس تا سطح رطوبتی 70 درصد ظرفیت زراعی و شوری آب آبیاری حدود 3 دسی زیمنس بر متر تأثیر منفی قابل توجهی بر عملکرد و کیفیت گیاه نداشت و قابل توصیه است.