بررسی عملکرد، شاخص‎های رقابت و سودمندی اقتصادی الگوی کاشت مخلوط گیاه دارویی سرخارگل (Echinacea purpurea Moench.) و کنجد (Sesamum indicum L.) در شرایط اقلیمی متفاوت استان مازندران

Abstract

هدف پژوهش حاضر ارزیابی واکنش گیاه دارویی سرخارگل (Echinacea purpurea Moench.) در کشت مخلوط با کنجد (Sesamum indicum L.) به تغییرات خرد‎اقلیمی استان مازندران بود. آزمایش در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو منطقه سیمرغ و سوادکوه استان مازندران در سال زراعی 1394 اجرا شد. تیمارها شامل تک‎کشتی سرخارگل، 75% سرخارگل+25% کنجد، 50% سرخارگل+50% کنجد، 25% سرخارگل+75 کنجد و تک‎کشتی کنجد بود. در این پژوهش، برخی شاخص‎ها نظیر نسبت برابری زمین (LER) و سودمندی مالی (MAI) کشت مخلوط و ضریب غالبیت (A) و افت یا افزایش عملکرد واقعی (IYA or LYA) دو گونه گیاهی بر اساس عملکرد دانه کنجد و زیست‎توده سرخارگل ارزیابی شد. تجزیه آماری داده‌های آزمایش با استفاده از نرم‎افزار SAS و مقایسه میانگین‌ها برای صفات مورد ارزیابی به‌روش آزمون چند دامنه‎ای دانکن در سطح احتمال پنج درصد انجام شد.<br /> یافته‌ها: در این پژوهش، تک‎کشتی سرخارگل در منطقه سوادکوه از حداکثر تولید (3631 کیلوگرم در هکتار) برخوردار بود که در مقایسه با منطقه سیمرغ حدود هفده درصد افزایش نشان داد. هم‎چنین، کشت مخلوط 75% سرخارگل+25% کنجد از عملکرد اقتصادی مشابهی در دو منطقه برخوردار بود و حداقل تولید اقتصادی به تک‎کشتی کنجد در منطقه سوادکوه (1716 کیلوگرم در هکتار) تعلق داشت. با توجه به شاخص‎های رقابتی دو گونه، سرخارگل (Apc) و کنجد (Ase) در گستره‎ی عددی بین 16/0-02/0 Apc=و 26/0-10/0 Ase= به‎ترتیب در منطقه سوادکوه و سیمرغ گونه غالب بودند. با توجه به افت شدید حداقل دما و رطوبت نسبی اقلیم سوادکوه در مقایسه با منطقه سیمرغ طی فصل رشد، شاخص غالبیت سرخارگل مؤید برخوراری گیاه از بهترین شرایط محیطی و به تبع آن افزایش تجمع ماده خشک در این منطقه می‌باشد. علاوه‎بر این، حداکثر شاخص عملکرد واقعی سرخارگل به کشت مخلوط 50% سرخارگل+50% کنجد در منطقه سوادکوه (23/0AYLpc=) تعلق داشت و افت عملکرد واقعی آن در آرایش کاشت 25% سرخارگل+75% کنجد در منطقه سیمرغ (14/0-AYLpc=) مشاهده شد. هم‎چنین، حداکثر افزایش عملکرد واقعی کنجد به کشت مخلوط 25% کنجد+75% سرخارگل در منطقه سیمرغ (26/0AYLse=) تعلق داشت. نتایج بیانگر آن است ‎که ترکیب‎های مختلف کشت مخلوط در یک گروه آماری افزایش بیش از هفت درصدی نسبت برابری زمین را در مقایسه با تک‎کشتی گونه‎ها موجب گردیدند و کشت مخلوط 75% سرخارگل+25% کنجد از بالاترین شاخص سودمندی مالی کشت مخلوط (1823MAI=) برخوردار بود. <br /> نتیجه‌گیری: در مجموع، نتایج بیانگر تأثیرپذیری کشت مخلوط از شرایط خرداقلیمی دو منطقه بود. بر این اساس، کنجد و سرخارگل با سهم 25 و 50 در کشت مخلوط به‎ترتیب در مناطق سیمرغ و سوادکوه از توانایی رقابتی بالاتری برخوردار بودند.