ارزیابی ویژگی‌های کشت مخلوط جایگزینی و افزایشی سیر (Allium sativum L.) و نخود فرنگی (Pisum sativum L.) در دو منطقه گنبد کاووس و ساری

Abstract

سابقه و هدف: امروزه کشت مخلوط به عنوان راهکاری جهت استفاده بهینه از نهاده‌ها، کاهش مصرف آفت‌کش‌ها و تولید محصول سالم در زراعت مورد توجه قرار گرفته است. اغلب مطالعه‌های صورت گرفته در زمینه کشت مخلوط بیانگر برتری عملکرد نظام چندکشتی در مقایسه با نظام‌های تک کشتی است. با توجه به سازگاری دو گیاه سیر و نخود فرنگی نسبت به شرایط آب و هوایی شمال کشور و مطالعه‌های اندک در خصوص کشت مخلوط این دو گیاه، پژوهش حاضر به‌منظور ارزیابی و تعیین مناسب‌ترین تیمار کشت مخلوط سیر و نخود فرنگی از لحاظ میزان عملکرد کمی و کیفی در دو منطقه متفاوت طراحی و اجرا شد.<br /> مواد و روش‌ها: این پژوهش در مزرعه پژوهشی دانشگاه گنبد‌کاووس و ساری در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی اجرا شد. تیمارهای آزمایشی در نه سطح شامل کشت خالص سیر، کشت خالص نخود فرنگی، مخلوط جایگزینی 25% : 75%، 50% :50% ، 75% : 25%، مخلوط افزایشی 25% + 100%، 50% +100%، 75% + 100%، 100% + 100% نخود فرنگی و سیر بودند. تراکم هر دو گیاه سیر و نخودفرنگی ثابت و 33 بوته در متر مربع بود.<br /> یافته‌ها: در این مطالعه میانگین عملکرد بیولوژیک سیر در گنبد کاووس 27/2357 گرم در متر‌مربع شد، که نسبت به ساری بیش از 10 درصد کاهش نشان داد. میانگین درصد گوگرد سوخ در گنبدکاووس و ساری به‌ترتیب 81/0و 94/0 به‌دست آمد. بیشترین عملکرد سوخ در واحد سطح در سطوح متقابل آرایش کاشت و مکان، در کشت خالص سیر و در ساری با میانگین 42/1193 گرم در متر مربع به‌دست آمد. عملکرد دانه نخود فرنگی در گنبد کاووس و ساری به‌ترتیب با میانگین 23/399 و 17/736 کیلوگرم در هکتار بود. عملکرد دانه نخود فرنگی در تیمار افزایشی کاشت 100% سیر + 100% نخود فرنگی 3/53 گرم در متر مربع بود که پس از شاهد در رتبه دوم قرار گرفت. نیتروژن و فسفر موجود در دانه نخودفرنگی در ساری به ترتیب 85/4 و 29/0 درصد بود که نسبت به گنبدکاووس به‌ترتیب سه و 5/11 درصد افزایش داشت. بیشترین پتاسیم موجود در دانه در برهمکنش مکان و آرایش کاشت مربوط به ترکیب 25% نخود فرنگی + 100 سیر در ساری با میانگین 53/1 درصد بود. بیشترین نسبت برابری زمین (76/1)، ضریب نسبی تراکم (4/7)، غالبیت (79/0) و ارزش نسبی کل (53/1) به‌ترتیب در ترکیب کاشت 75، 100 ، 25 و 75% نخود فرنگی+ 100% سیر در منطقه ساری به‌دست آمد.<br /> نتیجه‌گیری: در مجموع نتایج بدست‌آمده از این پژوهش نشان داد که در بین تیمارهای جایگزینی و افزایشی کشت مخلوط، ترکیب-های افزایشی در گنبد کاووس بر عملکرد نخود فرنگی و کشت خالص سیر بهترین نوع ترکیب کشت از نظر بهبود عملکرد در هر دو منطقه بود هر چند میزان این افزایش در ساری نسبت به گنبد کاووس بیشتر بود.