مطالعه‌ی برخی از ارقام و ژنوتیپ‌های بومی و خارجی زیتون از نظر تنوع ریخت‌شناختی، کیفیت روغن و ترکیب اسیدهای چرب

Abstract

ایران به عنوان یکی از چند منشاء زیتون در جهان شناخته می‌شود، بنابراین شناسایی و حفظ ژنوتیپ‌های بومی در مقایسه با ارقام خارجی و سازمان‌دهی این ژنوتیپ‌ها از اهمیت زیادی برخوردار هستند. یکی از مهم‌ترین عوامل در گسترش موفق سطح زیر کشت درختان زیتون، شناسایی و انتخاب رقم مناسب برای هر منطقه‌ی جغرافیایی جهت تولید روغن زیتون با کمیت و کیفیت مناسب می-باشد. این مطالعه به منظور بررسی تنوع ژنتیکی 12 رقم بومی و خارجی زیتون بر اساس صفات ریخت‌شناختی و انتخاب ارقام سازگار با منطقه‌ی گرگان انجام شد. آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا گردید و در آن صفات کمی و کیفی مطابق با روش شورای بین‌المللی روغم زیتون ارزیابی شدند. شاخص بلوغ میوه‌ها طبق روش استاندارد مخصوص زیتون اندازه‌گیری شد. روغن به وسیله‌ی سوکسله استخراج گردید و درصد روغن در ماده‌ی تر و خشک محاسبه شد. برای اندازه گیری کیفیت روغن، روغن به وسیله‌ی سانتریفیوژ استخراج گردید. نتایج نشان داد که تنوع زیادی از نظر صفات ریخت‌شناختی بین ارقام و ژنوتیپ‌های مورد مطالعه وجود دارد. تجزیه‌ی خوشه‌ای می‌تواند به عنوان یک روش قدرتمند جهت غربال و گروه‌بندی ژنوتیپ‌ها به کار رود. تجزیه‌ی خوشه‌ای بر اساس داده‌های کمی ریخت‌شناختی، ارقام را در سه بخش اصلی گروه‌بندی نمود و هر گروه شامل ژنوتیپ‌های مشابه از نظر ژنتیکی بود که ژنوتیپ‌های سایر گروه‌ها متفاوت بودند. طبق نتایج، همبستگی معنی‌داری بین صفات اندازه‌گیری شده وجود داشت. برای مثال، بین وزن میوه و طول و عرض برگ همبستگی مثبت دیده شد. نتایج نشان داد که ارقام از نظر درصد روغن در ماده‌ی خشک و تر تنوع قابل ملاحظه‌ای داشتند. در مرحله‌ی بعد، کیفیت روغن در چهار رقم زرد، بلیدی، لچینو و آربیکن، که از نظر درصد روغن برتر بودند، بررسی شد. بیش‌ترین میزان کلروفیل و کاروتنوئید در روغن رقم لچینو (به ترتیب 16/1 و 71/0 میلی‌گرم بر کیلوگرم) مشاهده شد. رقم لچینو بیش‌ترین میزان ارزش پراکسید (33/11 میلی‌اکی‌والان اکسیژن در کیلوگرم روغن) و رقم زرد کم‌ترین میزان (80/7 میلی‌اکی‌والان اکسیژن در کیلوگرم روغن) را نشان دادند. بیش‌ترین میزان شاخص اسپکتروفتومتری K232 در رقم آربیکن بود و از نظر شاخص K270 بین ارقام اختلاف معنی‌دار وجود نداشت. همچنین، از نظر میزان اسیدیته آزاد بین نمونه‌های روغن اختلاف معنی‌‌داری مشاهده نشد. بررسی درصد اسیدهای چرب نشان داد که رقم بلیدی بالاترین میزان اولئیک اسید و لینولنیک اسید (به ترتیب 06/78% و 51/0%) را دارا می‌باشد. رقم زرد بیش‌ترین میزان پالمتیک اسید (10/19%) را داشت و ارقام از نظر مقادیر اسید‌های چرب لینولئیک و استئاریک اختلاف معنی‌دار نشان ندادند. با توجه به نتایج، رقم بلیدی از کمیت و کیفیت روغن بهتری نسبت به سه رقم دیگر برخوردار است و برای کشت در این منطقه توصیه می‌شود.