بررسی کارایی گزینش هم‌زمان برای پایداری و عملکرد بالا در جو و مقایسه آن با سایر شاخص‌های پایداری

Abstract

اثر متقابل ژنوتیپ در محیط (G×E) به‌دلیل اختلال در گزینش ژنوتیپ‌ها در هر محیط، از اهمیت ویژه‌ای در برنامه‌های اصلاح نباتات برخوردار است. بنابراین برای انجام گزینش بهتر باید عملکرد و پایداری عملکرد به‌طور هم‌زمان در نظر گرفته شوند. در این پژوهش تعداد 18 لاین پیشرفته جو در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در چهار منطقه گچساران، کوهدشت، مغان و گرگان به‌مدت 3 سال زراعی از نظر پایداری عملکرد دانه و ارزیابی کارایی روش‌های مختلف گزینش مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند. بررسی نتایج سه‌ساله عملکرد دانه در مجموع چهار ایستگاه تحقیقاتی نشان داد که بیش‌ترین میزان عملکرد در لاین‌های 1 و 14 به‌ترتیب با 4256 و 4205 کیلوگرم در هکتار و کم‌ترین میزان عملکرد مربوط به لاین 6 با میانگین 3289 کیلوگرم در هکتار می‌باشد. در حالی‌که میانگین عملکرد رقم شاهد، ژنوتیپ 17 (LB)، در شرایط مشابه 3609 کیلوگرم بود. از طریق گزینش با استفاده از آماره عملکرد- پایداری (YSi) به‌ترتیب لاین‌های 14، 1، 11، 2، 12، 5، 18، 15 و 9 با میانگین عملکرد 4057 کیلوگرم در هکتار انتخاب شدند. در این روش لاین 14 با YSi برابر 19 به‌عنوان برترین لاین از نظر عملکرد و پایداری نسبت به شاهد (2- YSi=) شناخته شد و لاین 11 و 1 (18YSi=) در رتبه بعدی قرار گرفتند. لاین 10 ضعیف‌ترین ژنوتیپ از لحاظ گزینش هم‌زمان برای عملکرد و پایداری شناخته شد. مقایسه میانگین عملکرد لاین‌های انتخابی به‌دست آمده از چهار روش مختلف گزینشی نشان از نبود تفاوت آماری معنی‌دار بین روش‌های گزینشی مختلف داشت، اما ترتیب ژنوتیپ انتخابی در روش‌های مختلف متفاوت بود، که این مسأله می‌تواند در معرفی ارقام پایدار مهم تلقی گردد. بنابراین استفاده از آماره عملکرد- پایداری (YSi) به‌دلیل تأکید بیشتر بر عامل پایداری در محاسبه YSi، مناسب بوده و با اطمینان کافی ژنوتیپ‌های با عملکرد بالا و پایدار را انتخاب می‌نماید.