بررسی قلب واجی در زبان فارسی: همزمانی، در زمانی و نظریه بهینگی

Abstract

قلب واجی فرایندی واجی است که در آن ترتیب زنجیره‌ها معکوس می‌شود، موضوع مطالعات فراوانی بوده است. این فرایند بر طبق حوزه عملکرد می‌تواند منظم یا نامنظم باشد و در زبان فارسی مطالعات همزمانی را به در زمانی پیوند می‌دهد. این فرایند به نوبه خود می‌تواند پیامدهایی را برای نظریه واجی داشته باشد. هدف اصلی این مقاله بررسی شرایطی است که طی آن قلب واجی به طور همزمانی (در فارسی امروزی) و به طور در زمانی در زبان پهلوی (زبان ایرانی میانه) روی می‌دهد. در این مقاله ابتدا قلب واجی از جنبه‌های مختلفی به ویژه تاریخی مورد بررسی قرار گرفت و سپس عوامل و بافت وقوع آن مشخص گردید. همچنین این فرایند با استفاده از محدودیت‌هایی چون قانون برخورد هجا، اصل ترتیب رسایی و ... در قالب نظریه بهینگی بررسی شد. علاوه بر این مشخص گردید که واج‌ها به طور یکسانی در فرایند واجی عمل نمی‌کنند و r پربسامدترین و z کم بسامدترین واج در این فرایند می‌باشند.