گفت‌وگومداری و چندصدایی در رمان جزیرة سرگردانی اثر سیمین دانشور

Abstract

میخاییل باختین در پاره‌ای از انگاره‌های<br />نظری خود در باب متن ادبی، «گفت‌وگومداری»<br />را به‌ مثابة «هم‌کنشی متون»، مهمترین ویژگی متن دانست و «چند صدایی» گفتمان را به<br />‌عنوان مؤلفه‌ای نوین در رمان مطرح کرد.<br />از آن پس، بسیاری از اندیشمندان و نظریه‌پردازان مطالعات ادبی و فرهنگی، نظیر ژنت<br />و کریستوا به‌ گسترش و تقریر این مبحث پرداختند و صورت‌بندی‌های مختلف و گاه پیچیده‌ای<br />از آن ارایه کردند. به ‌هر روی، امروز می‌توان بعد «بینامتنی» را فصل مشترک پایداری<br />میان تعابیر و تفاسیر متفاوت از گفت‌وگومداری باختین، بینامتنی کریستوا و ترامتنی<br />ژنت به ‌حساب آورد و با تکیه بر این نظرات، تبیینی جامع‌نگر از مفاهیم «گفت‌وگومداری»<br />و «چندصدایی» در یک متن ادبی ارایه داد. اگر در صدد کاربست نظریة گفت‌وگومداری<br />باختینی در آثار ادبی معاصر ایران باشیم، آثار سیمین دانشور از معدود آفرینش‌های<br />ادبیات داستانی معاصر ایران است که با پاسداشت گفت‌وگومداری و مصادیق و مدلولات<br />آن، نظیر مناسبات بینامتنی و اشارات و ارجاعات چشمگیر، خصلت چندصدایی دارند. از این<br />رو، ما در این نوشتار دو هدف کارکردی عمده را مطمح نظر قرار می‌دهیم. نخست؛ به ‌ارایة<br />تبیینی مبسوط و تا حد ممکن جامع از آنچه که خصلت گفت‌وگومدار و چند صدایی یک متن<br />ادبی نامیده می‌شود، می‌پردازیم و دوم؛ در پی پاسخ به‌ این پرسش برمی‌آییم که با تکیه<br />بر چه مصادیق و مؤلفه‌هایی می‌توان رمان <em>جزیرة سرگردانی</em> اثر سیمین<br />دانشور را واجد خصلت چندصدایی و گفت‌وگومداری دانست؟