شیخ مرتضی انصاری (ره) و ظواهر قرآن مبانی، شرایط حجیت و گسترۀ استناد

Abstract

مسئلۀ اصلی این پژوهش، مبانی، شرایط حجیت ظواهر قرآن و گسترۀ استناد به آن در نظریۀ اصولی شیخ مرتضی انصاری (ره) است. این تحقیق به روش تحلیلی - انتقادی نظریۀ شیخ را تقریر و ارزیابی می‌کند. ایشان ضمن پذیرش حجیت ظواهر قرآن در مبانی اصولی خود، از آن در استنباط احکام شرعی از گزاره‌های قرآنی و روایی و نقد فتاوای فقیهان به‌ویژه اخباریان بهره برده است. عرفی بودن معنای ظاهری، عدم مخالفت معنای ظاهری آیه با نص قرآنی یا روایی و فحص از وجود قراین، سه شرط اساسی اعتبار ظواهر قرآنی در نظریۀ اصولی شیخ انصاری (ره) محسوب می‌شود. وی دیدگاه اخباریان در عدم حجیت ظواهر قرآنی را با استناد به ادلۀ عقلی و نقلی ابطال کرده است. استناد به ظواهر قرآنی در میراث فقهی شیخ انصاری گسترۀ وسیعی دارد و نمونه‌های متنوعی از استناد به آن در ابواب مختلف فقه چون طهارت، صلات, حج، مکاسب، ارث، تقلید و غیره، در آثار وی به چشم می‌خورد. نتیجۀ ارزیابی نظریۀ شیخ انصاری نشان داد که مبانی و ادلۀ وی ابهامات و پرسش‌هایی دارد و نیازمند تقریر مجدد و تکمیل است.