واکاوی ملاک اعتبار در پذیرش نظر اهل خبره از دیدگاه فقه امامیه

Abstract

گستردگی و تأثیر فراوان دیدگاه کارشناسیِ اهل خبره در ابواب متعدد فقهی و به‌ویژه تأمل در تأثیر روزافزونِ سرعت تخصصی شدنِ علوم و فنون در استنباط فقهی و حقوقی، نشان‌دهندۀ اهمیت نظریۀ کارشناسی است. در مصادر فقهی و اصولی امامیه، حجیت شرعیِ نظر اهل خبره، بر مبنای سیرۀ عقلاییّۀ مورد امضای شارع استوار است و گزاره‌های متعددی مانند: خبرویت محضه؛ حکم عقل؛ حصول اطمینان و در نتیجه، الغای احتمال خلاف و همچنین الغای خصوصیت و کشف اعتبار کلی؛ به‌عنوان مناط و ملاکِ عُقلا در جریان این سیره مطرح شده‌اند. در مقالۀ حاضر، با تبیین و بررسی مناطات مطرح‌شده، الغای احتمال خلاف و حصول وثوق و اطمینان نفس را به‌عنوان ملاک اصلی سیره، پذیرفته‌ایم و پس از واکاویِ شرایطی همچون عدالت و تعدد؛ تحصیل وثوق؛ استنباط و استنتاج از مقدمات حدسیه؛ اعلمیت؛ حیات و ... به‌عنوان شرط اعتبار نظر اهل خبره، مناط فوق را تنها ملاکِ دخیل در اعتبار نظریۀ کارشناسی می‌دانیم. بر این اساس، با تبیینِ ملاک سیرۀ عُقلا در عمل به نظریة کارشناسی و بیان تفاوت بین شهادت و نظریۀ کارشناسی، حصول وثوق و اطمینان (به‌استثنای مواردِ خارج‌ شده با دلیلِ خاص) به‌عنوانِ تنها شرط اعتبار پذیرفته می‌شود.