بررسی فقهی ممنوعیت منت‌پذیری و مصادیق آن

Abstract

بخش زیادی از آموزه‌های دینی در خصوص رعایت هنجاری‌های اخلاقی هستند. این هنجارها به طرق مختلف وارد احکام فقهی نیز شده‌اند و همپوشانی میان برخی مسائل مربوط به این دو دانش را رقم زده‌اند. از جملۀ هنجارهای اخلاقی مؤکد در روایات، لزوم حفظ عزت‌نفس بوده که برخی مصادیق آن در قالب قاعدۀ فقهی «عدم الزام به پذیرش منت» نمود دارد. البته قاعدۀ یادشده به‌ندرت مورد تصریح یا کاوش مستقل فقهی بوده و معمولاً به‌عنوان کبرای خفی در استدلال‌ها استفاده شده است. اندک بودن مباحث تحلیلی در این مورد را می‌توان ناشی از همین مسئله دانست. در نوشتار حاضر، ضمن احصا و دسته‌بندی احکام صادرشده در این خصوص، ماهیت فقهی «منت‌پذیری» و ارتباط آن با قواعد فقهی مربوط تحلیل و بررسی خواهد شد. به‌نظر می‌رسد «منت‌پذیری» به‌عنوان گونه‌ای از ضرر به آبرو، ذیل قاعدۀ لاضرر قرار می‌گیرد. همچنین ممنوعیت منت‌پذیری شاید به‌عنوان قاعده‌ای مستقل و برگرفته از هنجار اخلاقی «لزوم حفظ عزت‌ نفس» در نظر گرفته شود.