درنگی در روایی «حبس انفرادی»

Abstract

یکی از موضوعات قابل‌تأمل در نظام حقوق کیفری ایران، مجازات حبس انفرادی است که قانونگذار عرفی گاه با همین تعبیر و گاهی با تعابیری مشابه آن را در خصوص پاره‌ای از جرایم به رسمیت شناخته است. سازگاری یا عدم سازگاری این مجازات سالب آزادی، با مبانی شرعی و حقوقی، سؤال چالش‌برانگیزی محسوب می‌شود که در مقالۀ حاضر درصدد یافتن پاسخ قانع‌کننده‌ای برای آنیم. اگرچه هیچ‌یک از فقیهان امامیه و حقوقدانان مسلمان صراحتاً به مشروعیت حبس انفرادی قائل نشده‌اند، با بررسی قانون‌ها و مقررات حاکم بر کشور می‌توان دریافت که قانونگذار ایران به‌منظور اثبات مشروعیت این قسم از حبس، به مستنداتی چون «عمومیت ادلۀ مشروعیت حبس» و همچنین «فلسفۀ حبس انفرادی برای متهمان و محکومان» تمسک کرده است. یافته‌ها حاکی از آن است که با در نظر گرفتن تفاوت‌های شایان توجه حبس عمومی با انفرادی باید اذعان کرد که با واکاوی در مبانی و ادلۀ این حکم، نه‌تنها از عمومیت ادلۀ مشروعیت حبس نمی‌توان مشروعیت حبس انفرادی را اثبات کرد، بلکه با استناد به «ممنوعیت شکنجه» و تعارض مشروعیت حبس انفرادی با اصولی چون «اصل کرامت انسانی»، «اصل برائت کیفری»، «فلسفۀ مجازات زندان» و «قاعدۀ ضمان‌آور بودن اتلاف بالتسبیب» می‌توان عدم مشروعیت حبس انفرادی را اثبات کرد و بالتبع در سیاست تقنینی، در راستای کیفرزدایی آن گام برداشت.