روابط بینابینی قرآن با خطبه‌های نهج‌البلاغه

Abstract

متن‌های گوناگون از دیرباز، با یکدیگر ارتباطی بینابینی داشته و از نظر زبانی، وزنی و معنایی بر یکدیگر اثر گذاشته و از هم اثر پذیرفته‌اند.اگرچه این ارتباط از گذشته مطرح بوده است و تبادل کلام هنری را در بسیاری از آثار گذشتگان می‌بینیم، در دوره معاصر، میخائیل باختین، اندیشمند روسی، باردیگر، مقوله بینامتنی را از دیدگاهی نو بررسی کرده و کسانی همچون ژولیا کریستوا، رولان بارت و هارولد بلوم، تحت تاثیر باختین، به این مسئله پرداخته‌اند.بر اساس نظریه بینامتنی، هر متن بر پایه متونی که پیشتر خوانده‌ایم، معنا می‌دهد و بر رمزگانی استوار است که پیشتر شناخته‌ایم. پیوند ناگسستنی مفاهیم نهج‌البلاغه و قرآن کریم، از ژرفایی بسیار برخوردار است و به روساخت، محدود نی‌شود؛ بلکه در سطح ژرف‌ساخت، پیوندی عمیق میان این دو کتاب برقرار است؛ به طوری که در بسیاری از موارد، درک دقیق معنای موردنظر امام (ع) جز از طریق آشنایی با متن پنهان و شناخت چگونگی رابطه این دو کتاب با یکدیگر میسر نیست.با خوانش دقیق خطبه‌های نهج‌البلاغه، به این نتیجه می‌رسیم که بیشترین شکل روابط بینامتنی قرآن با خطبه‌های نهج‌البلاغه، به صورت نفی متوازی است که در آن، امام (ع) توانسته است نوعی سازش میان متن پنهان و متن حاضر ایجاد کند و تعاملی آگاهانه با آن پدید آورد.